10
Djesuy gan marŋgikuŋal rom lakaraŋal gananminyawuy
Jesus taught about divorce
Mäk 10.1-12
(Mathuyu 19.1-12; Luk 16.18)
Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny ŋayi Djesuy ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa, bala ŋayi marrtjinan Djudiyalila* makarrlil wäŋalil, ga buḏapthurr ŋayi maniw Djodanbuywu,* ga buluyi marrtjin ŋunhi yolŋuny walal ḻuŋ'thurr nhanukal dharrwan dhika mirithirra, bulu nhakun ŋayi walalany gan marŋgikuŋal, bitjarr yan bili nhakun ŋayi ŋuli ganha marŋgikunha yan walalany.
Ga walalnydja ŋunhi Baratjiny* mala yolŋu'-yulŋu marrtjindhi nhanukal Djesuwal, bala walal gan dhä-birrka'yurra ŋanya, yan nhakun gan birrka'yurr ŋanya. Ga bitjarr walal gan ŋanya ŋunhi dhä-birrka'yurrnydja gam', “Way, nhaltjan ga ŋunhi limurruŋgalnydja romdhu lakaram? … Muka dhunupa ŋunhi yolŋuw ŋayi dhu miyalknhany nhanŋuwuy ŋayi ganan, bala yan djuy'yunna ŋanya?”
Ga ŋayiny Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Nhaltjan ga ŋunhi Mawtjitjthuny* rom ḻakaraŋal nhumalaŋguny?”
Ga walalnydja nhanŋu buku-bakmaraŋal bitjarr, “Mawtjitjthuny ŋunhi bitjarr rom nhirrpar gam', manymak warray ŋayi dhu dhuway'mirriŋuy miyalknhany nhanŋuwuy ŋayi djuy'yun, yurr ŋathil ŋayi dhu ŋurruŋuny djorra' wukirri, ga yorrnha ŋayi dhu ŋunhi miyalknhany djuy'yun muŋbunumany.”
Bala ŋayi Djesuny waŋan walalaŋ buku-bakmaraŋal bitjarra, “Ŋunhiny ŋayiny Mawtjitjthuny rom nhirrpar nhumalaŋ ŋäthil bitjarryiny, bili nhuma dhuwali ŋayaŋu-wuṉḏaŋarrmirr mala. Bili God-Waŋarryu ŋunhi baman'tja ŋurruṉaŋgalnydja ŋamaŋamayurr bukmak yan nhä malany, ga djämayi ŋayi ŋunhi yolŋunhany maṉḏany miyalknhany ga ḏirramunhany. Ga balanyarawyin ŋunhi gämurruw' ŋayi ŋuli ŋunhi ḏirramuynydja ganarrthaman nhanŋuwuy ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋunhany ga bäpa'mirriŋunhany, bala maṉḏa dhu nhakun märranhamirra miyalknha nhanŋu. Ga rumbalnydja maṉḏa ŋunhi waŋganynha. Yakan maṉḏa ŋunhi buluny barrkuwatj, ŋany waŋganyŋura yanan. Ga bäyŋun dhu ŋunhi ŋula yolthuny yolŋuy maṉḏany barrkuwatjkumany, bili God-Waŋarryun ŋunhi ŋayipin waŋgany-manaparnydja maṉḏany,” bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.
10 Ga dhurrwaraŋur beŋuryiny bala walal ŋunhi Djesuny ga malthunamirrnydja mala nhanŋu marrtjinany bala buṉbulila gulŋi'-gulŋiyin, bala walal ŋanya ŋunhi dhä-birrka'yurra ŋunhiŋuwuyyin. 11 Ga ŋayiny Djesuynydja lakaraŋal walalaŋ bitjarr, “Ŋuli ŋayi dhu ŋunhi ḏirramuy ganan nhanŋuwuy ŋayi miyalknhany, ga märram ŋayi dhu wiripuŋunhan, ŋunhiyiny ŋayi ga bitjandhiny marramban' djäma. 12 Ga balanyayi bili yan miyalkkuny, ŋuli ŋayi dhu ganan nhanŋuwuy ŋayi dhuway'mirriŋuny ga märram ŋayi dhu ŋunha wiripuŋunhan ḏirramuny, ŋunhiyiny ŋayi ga bitjandhi bili yan marramba'yi yan djäma,” bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja walalaŋgal.
Djesu gumurr-ŋamathin djamarrkuḻiw'
Jesus blessed the children
Mäk 10.13-16
(Mathuyu 19.13-15; Luk 18.15-17)
13 Ga beŋuryiny bala walalnydja yolŋu'-yulŋuynydja marrtjin gäŋa'-gaŋal djamarrkuḻi'nhan nhanukal Djesuwala, märr ŋayi dhu walalaŋgal goŋ-ŋal'yun. Ga walalnydja bäy ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal ŋaŋ'ŋaŋ'thurra walalany ḏälyun dhärukthuny.
14 Ga ŋayiny ŋunhi Djesuynydja nhäŋal, bala yan maḏakarritjthinan, bala ŋayi waŋanan malthunamirriwnydja mala nhanukalaŋaw bitjarra, “Manymak walal dhu ŋunhi marrtji räli ŋarrakal, yaka walalany gulmaraŋ. Bili God-Waŋarrwuny rom ŋunha balanyarawnha nhakun dhiyakurruŋgun djamarrkuḻiw'nha.” 15 Märr-yuwalk ŋarra nhumalaŋ ga dhuwal lakaramany. Ŋuli dhu ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy yakany märram God-Waŋarrwuny Rom, ŋayiny dhu ŋunhiyiny yolŋu bäyŋun gärri ŋunhiwiliyiny nhanukalnydja Romlil God-Waŋarrwalnydja, ŋany bäy ŋathil nhe dhu gumurr-ŋamathirr bitjan nhakun dhuwalawurr djamarrkuḻi' gumurr-ŋamathin ŋarraku. 16 Bala ŋayi Djesuynydja marrtjin ḻaw'-ḻawmaraŋala ŋunhiyiny djamarrkuḻi'nhany, bala ŋayi marrtjin goŋ-ŋal'yurra walalaŋgal.
Ḏälnha dhuwal ḻukunydjawny'tja yolŋuw malthunaraw Djesuwnydja
It is very hard for a rich man to follow Jesus
Mäk 10.17-31
(Mathuyu 19.16-30; Luk 18.18-30)
17 Manymak, ga ŋunhi ŋayi gan Djesu gurku'yurrnydja marrtjinyarawnha wiripulila wäŋalil, bala ŋayiny bäy ḏirramu nhanŋu bunan ŋunhiliyi, yurr ḻukunydja' ŋayi ŋunhi mirithirr. Waṉḏinany ŋayi ŋunhi bala yan bun'kumu-djipthurra gumurrlila nhanukal, bala ŋayi waŋanany bitjarra, “Garray nheny dhuwal manymak yan marŋgikunhamirr. Nhaltjan dhika ŋarra dhu yulŋuny märr ŋarra dhu märramany ŋunhi walŋa wiyinŋumirrnydja?”
18 Ga ŋayiny Djesuny waŋan nhanŋu bitjarr, “Nhaku nhe dhuwal ŋarrany manymak lakaraŋalnydja? Bäyŋun dhuwal ŋula yol yolŋu manymak; ŋayipin yan dhuwal God-Waŋarrnha manymaktja. 19 Marŋgi muka nhe ŋunhi dhiyakuny dhäruk-nhirrpanminyawuywuny romgu gam', ‘Yaka buŋu yolŋuny murrkay'kuŋ, ga yaka marramba'yi, ga yaka manaŋi, ga yaka nyäḻyurr lakaraŋ. Märr-ŋal'yurr gi yan nhokalaŋaw ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja.’ ”
20 Bala ŋayiny ŋunhiyiny ḏirramuny waŋan bitjarra, “Way Garray dhuwaliyiny ŋunhi rom mala ŋarra gan ŋayathaŋal beŋur bili, ŋunhi ŋarrany yothu yan muka,” ga bitjarr ŋayiny.
21 Ga ŋayiny ŋanya gan Djesuynydja nhäŋala dharr-bitjarra ŋayaŋuynydja märr-ŋamathinyaraynha, bala ŋayi waŋanan nhanŋu bitjarra, “Nheny dhuwandja yolŋu girri' dharrwamirr, ga waŋganynha nhe dhu buluny djäma. Gatjuy djalimnha nhuŋuwuy nhe girriny' mala warrpam'thurra, ga gurrupula rrupiyany ŋunha ŋurruwuykmirriwnha yolŋuw walalaŋ, bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny nhuŋuny gurrupan nhä mala bulun dhika manymak ŋunhaŋuwuynha djiwarr'puynha. Gatjuy marrtjin, ga djämany nhe dhu bitjandhiyin, bala roŋiyiny, bala malthurra ŋarrakun.”
22 Ga ŋunhi ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuy ŋäkulnydja, bala yan ŋayi mirithinan dhika ŋurru-yupthurrnydja, bala yan ŋayi ŋunhi marrtjinany dhärukmiriwnha, bili ŋayi ŋunhi ḻukunydja' mirithirr.
23 Bala ŋayi Djesuny bilyurra, ga waŋan ŋayi ŋunhi malthunamirriwnydja mala nhanukalaŋaw bitjarra, “Ḏäl dhuwal mirithirr bay', ḻukunydjawny'tja yolŋuw gulŋiyinyaraw ŋunhawalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Romlil.” 24 Ga walalnydja ŋunhi malthunamirriynydja mala nhanukal ŋäkulnydja ŋanya dhäruktja ṉirr'yurra. Ga bulu ŋayi Djesu waŋan walalaŋgal bitjarr, “Djamarrkuḻi' ŋarraku, yuwalk dhuwal yulŋuny ḏäl yan gärrinyaraw God-Waŋarrwalnydja Romlil! 25 Ḏälnha dhuwal gamuḻwuny* gulŋiyinyaraw ŋurukuny ŋunhi nyumukiny'kuny dhurrwaraw, ga bulun gal'ŋu dhuwal gumurr-ḏäl ŋunhi ḻukunydjawny'tja yolŋuw gulŋiyinyaraw ŋunhawalnydja ŋunhi God-Waŋarrwalnydja Romlil.”
26 Ga walalnydja ŋunhi ḻundu'mirriŋuynydja mala nhanukal ŋäkul ganyim'thurra yan mirithinan, bala walal gan waŋanhaminan bitjanminan, “Yolnha dhika dhu ga yolŋu walŋany nhina?”
27 Bala ŋayiny Djesuynydja nhäŋala marrtjin walalany ga waŋan ŋayi bitjarra, “Yolŋuny dhu ŋunhi bäyŋun walŋakunhamirr ŋanyapinya ŋayi gänany. Yurr ŋayiny dhu ŋunhi God-Waŋarryuny djäman bala yan.”
28 Ga ŋayiny Betany* waŋan buku-bakmaraŋal bitjarr, “Garray napurrnydja ŋunhi ganarrthaŋal nhä malany ŋanapurruŋguwuynydja bukmak yan, bala napurr nhuŋun malthurr.”
29 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Märr-yuwalk yan ŋarra nhumalaŋ dhu dhuwandja lakaram. Ŋunhi ŋayi dhu ŋula yolthu yolŋuy ganan wäŋany nhanŋuwuy ŋayi, ga wäwa'mirriŋuny, ga yapa'mirriŋuny, ga ŋäṉḏi'mirriŋuny, ga bäpa'mirriŋuny, ga djamarrkuḻiny' nhanŋuwuy ŋayi, märr ŋayi dhu ga ŋarrakuwuynha yan malthundja lakaraman dhu marrtji dhäwun wiripuwurruŋgala yolŋuwal walalaŋgal, 30 bala ŋayiny dhu God-Waŋarryuny gurrupan ŋanyanhany dhiyakuny bala walŋaw dhiyalnydja munatha'ŋurnydja, bulun dhika wäŋa mala, wäwa'mirriŋu mala, ga yapa'mirriŋu mala, ga ŋäṉḏi'mirriŋu, ga djamarrkuḻi'. Bäydhi walalany dhu marrtji ŋunhi wiripuwurruynydja yolŋuy mala baḏuwaḏuyun. Ga bulu yalalaŋumirriynydja ŋayi dhu gi ŋunhi ŋunhiyiny yolŋu ŋunhalnydja djiwarr'ŋurnydja nhini walŋan yan, biyakun bili yan wiyinŋumirra. 31 Ga ŋunhi ŋula nhämunha yolŋu walal, ŋunhi walal ga djälthirr dhiyaŋ bala ŋurruŋuyinyaraw, walalnydja dhu ŋunhi ŋunhalnydja dhuḏi-yapalan, ga ŋunhi ŋula nhämunha' yolŋu walal dhuḏi'-dhuḏiŋuny dhu ŋurruŋun.” Ga bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.
Djesu lakaranhamin ŋanyapinya ŋayi dhiŋganharawnha
Jesus tells about his death
Mäk 10.32-34
(Mathuyu 20.17-19; Luk 18.31-34)
32 Yo. Walalnydja marrtjin ŋunhi Djesuny ga ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu wäŋgaŋala ḏuwaṯthurra balan dhukarr-ŋupara Djurutjalamlila.* Ga wiripuwurrnydja yolŋu walal wäŋgaŋal marrtjin dhuḏikurra, ŋapa-ŋupara walalany. Yurr ŋayiny gan ŋunhi Djesuny marrtjin ŋurruŋun, bala walalnydja ŋunhi malthunamirrnydja mala nhanŋu märr-dhumbal'yurra, ga wiripuwurrnydja mala ŋunhi yolŋu walal barrarinan. Bala ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala ḻundu'mirriŋunhany mala nhanŋuwuy 12-nhany waŋganylila, bala ŋayi lakaraŋala walalaŋgal ŋunhi nhaltjan dhu maḻŋ'thun nhanŋu ŋunhal Djurutjalam wäŋaŋur. Ga bitjarra ŋayi walalaŋ waŋanany, 33 “Ŋämany nhuma dhu manymakkum yan walal. Limurrnydja ga dhuwal marrtjin Djurutjalamlil, ga ŋunhiliyiny walal dhu Yolŋunhany Gäthu'mirriŋuny märraman bala gäman goŋ-gurrupanna ŋurruŋu djirrikaymirriwala walalaŋgal ga Rom-marŋgikunhamirriwala walalaŋgal, märr walalnha dhu ŋunhi mala-djarr'yundja bunharawnydja nhanŋu, bala walal dhu goŋ-gurrupanna ŋanya balan Djan'tayilwala* yolŋuwal walalaŋgal. 34 Walalnha ŋanya dhu ŋunhi warku'yundja, ga dhupthundja ga bartjunmaramany burruṯiŋuynha, ga bumany ŋanya walal dhu murrkay'kuman. Yurr ŋayi dhu ŋunhi buluyi nhakun walŋathiyi ḻurrkun'thuny waluy.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi waŋanany.
Djayimdhu ga Djondhu Djesuny ŋäŋ'thurr yol dhu nhina nhanukal gali'lil
James and John inquire of Jesus who will sit at his side
Mäk 10.35-45
(Mathuyu 20.20-28)
35 Ga beŋuryiny, maṉḏany Djayimdhuny* ga Djondhuny* guwatjmara ŋanya Djesunhany, ŋuriŋiny maṉḏa ŋunhi maṉḏa gäthu'mirriŋu Djibidiw.* Bala maṉḏa ŋanya waŋanan bitjarra, “Dhuwandja nhe dhu linyalaŋ yoram yan, ŋunhi linyu dhu nhuna dhuwal ŋäŋ'thundja.”
36 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, “Nhaku bili nhuma ŋarrany dhu ŋäŋ'thundja?”
37 Ga maṉḏany buku-bakmaraŋal nhanŋuny Djesuwnydja bitjarra, “Ŋunhi nhe dhu ga nhina ŋurruŋuny nhokiyingalnydja nhe nhinanhawuyŋur, ŋunhiliyiny ŋunhi manymakŋurnydja romŋur djeŋarra'mirriŋurnydja, linyuny dhuwal djäl linyu dhu ga nhina galki yan nhokal gali'ŋur, waŋganydja dhu ga nhina dhunupa'ŋuŋur gali'ŋur, ga waŋganydja wiṉ'kuŋuŋur gali'ŋur.” Bitjarra maṉḏa gan ŋunhi waŋanany ŋanya Djesunhany.
38 Ga ŋayiny Djesuny waŋan maṉḏaŋ bitjarr, “Maṉḏa, dhuwal nhuma ga ŋoy'mukmirriw romgu ŋäŋ'thun. Nhä bili balaŋ nhuma dhuwal ŋuḻkthurr yan beŋurnydja ŋunhi ŋarrakalaŋuŋurnydja banikin'ŋur. Ga ŋula balaŋ muka nhuma dhuwal märraŋ dhuwandja ŋunhi buku-ḻupmaranhawuy rom ŋunhi ŋarra ga märram dhiyaŋun bala?” 39 Ga maṉḏany waŋan, nhanŋuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Linyuny dhu dhuwal djäman yan.” Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarr, “Ma! Ga yuwalknha yan nhuma dhu dhuwal dhipuŋurnydja banikin'ŋur ŋuḻkthun, ga bitjandhi bili nhuma dhu märramdhi dhuwal buku-ḻupmaranhawuynydja, ŋunhi ŋarra dhu dhuwal märram. 40 Yaka dhuwal ŋarrakuny dhunupa, ŋarra dhu yoram yolŋuw walalaŋ ŋunhi walal dhu bitjandhiyiny ŋäŋ'thun. Ŋayipi yan dhu dhuwal God-Waŋarryu nhirrpandja dhipalnydja ŋunhiwurruny yolŋuny walalany ŋunhi ŋayi ŋäthilmirriyaŋal wäŋa walalaŋ ŋunha.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.
41 Ga wiripuwurruynydja ḻundu'mirriŋuy mala nhanukal ŋäkul maṉḏany Djayimnha ga Djonnha ŋunhi maṉḏa gan djälthin, ga waŋan maṉḏa gan Djesuny ŋurruŋuyinyaraw, bala walal ŋunhi maḏakarritjthinan maṉḏaŋ. 42 Bala ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala ḻundu'mirriŋunhany mala nhanŋuwuy ŋayi, bala ŋayi lakaraŋalnydja walalaŋgal bitjarra gam', “Way, marŋgi muka nhuma dhuwal ŋurukuwurruŋguny ŋunhi Djan'tayilwuny yolŋuw walalaŋ romgu, ŋunhi walal ŋuli ga buŋgawakunhamirr, yanbi walal buŋgawan yolŋuwnha mala ga wäŋawnha mala walalaŋgalaŋaw. Bala ŋuli ga ŋunhi buŋgawaynydja mala yolŋunhany mala dhar'thar-gurrupanna, nhakun walalnydja djämamirra mala walalaŋ. 43 Yurr nhumany dhu ga ŋunhi yaka bitjandhi. Ŋuli nhe ŋula yol yolŋu djäl buŋgawayinyarawnydja, nheny ŋathil dhu djämamirriyirr. 44 Ŋuli nhe ga ŋula yol yolŋu djälthirr ŋurruŋuyinyarawnydja, nheny ŋathil dhu wiripuwurruŋguny yolŋu walalaŋ djämamirr. 45 Bili balanyarawyi muka ŋunhi ŋayiny Yolŋuny Gäthu'mirriŋu bunan dhiyalnydja, ŋayi dhu yan djämamirr yolŋu, ga walŋa-gurrupanmirr ŋayi dhu wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ walŋakunharaw. Yaka ŋayi ŋunhi buŋgawathinyarawnydja räli marrtjin.”
Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.
Djesuy ḏukmaraŋal bambaynha yolŋuny yäkuny Bätimayatjnha
Jesus healed blind Bartimaeus
Mäk 10.46-52
(Mathuyu 20.29-34; Luk 18.35-43)
46 Ŋunhi walal marrtjin Djesu ga malthunamirr mala nhanŋu wäŋgaŋalnydja bala-a-a, baṯnha ŋayathaŋal Djarikawnydja* wäŋa yäku. Ga ŋunhi walal ganarrthaŋal ŋunhiyiny wäŋa, ga walalnydja ŋunhi dharrwan mirithirra yolŋuny mala malthurr dhukarr-ŋuparnydja. Ga ŋunhili gali'ŋur dhukarrŋurnydja gan nhinan yolŋu yäku Bätimayatj,* yurr ŋayi ŋunhi bambay ga baḻ'-yalŋgi, ga gäthu'mirriŋuny ŋayi ŋunhi Dimayaw.* 47 Ga ŋunhi ŋayi ŋäkul rirrakaynydja ŋanyanhany Djesunhany wäŋa Nätjuritjpuynhany* bala ŋayi dhunupan yatjurra bitjarra, “Way, Djesu Gäthu'mirriŋu Daybitku,* wuyurr ŋarraku go,” bitjarr.
48 Bala walalnydja dharrwaynha yan yolŋuynydja mala way'yurr ŋanya mukmaraŋal, yurr ŋayiny bäyŋun mukthunna; baḏaknha yan ŋayiny gan yatjurr mirithinan dhika, “Djesu, gäthu'mirriŋu Daybitku, wuyurr ŋarraku,” bitjarr.
49 Bala ŋayi Djesuny gulyurra, bala ŋayi waŋanan, “Wäthurr nhanŋu.” Bala walal waŋanan ŋurikiyiny bambaywuny bitjarra, “Nheny galŋa-djulŋithin, ga go marrtjin rur'yurra.” 50 Bala dhunupan yan ŋayiny ŋunhi bambaynydja yolŋu wapthurra bala ŋurrkaŋala ŋunhi gumurrpuynydja nhanŋuwuy mulkany' girri', bala yan djartjaryurra Djesuwala.
51 Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan ŋanya dhä-birrka'yurra, “Nhaku nhe djälnydja? Nhaltjan ŋarra dhu nhuna, … guŋga'yun?” bitjarr. “Marŋgikunhamirr nhänharawnha ŋarra dhuwal djäl,” ga bitjarr ŋayiny ŋunhiyiny bambaynydja yolŋu buku-bakmaraŋal nhanŋu.
52 “Gatjuy marrtjin. Nhokal märr-yuwalkthinyaraynydja nhe dhuwali ḏukthurra,” bitjarra ŋayi Djesuny nhanŋu waŋan. Ga dhunupan ŋayi ŋunhi melnydja ḻapthurra bala yan ŋayi nhäŋala, bala ŋayi marrtjin ŋunhi malthurra bala Djesuwnydja dhukarr-ŋupara.
* 10:1 Judea * 10:1 Jordan * 10:2 Pharisees * 10:3 Moses * 10:25 camel * 10:28 Peter * 10:32 Jerusalem * 10:33 Gentiles * 10:35 James * 10:35 John * 10:35 Zebedee * 10:46 Jericho * 10:46 Bartimaeus * 10:46 Timaeus * 10:47 Nazareth * 10:47 David