Ilagano lya Katali, Ilagano Linyale kwa Wanhu Weng’ha 2 Wandewa 1

Lyandiko lya keli lya

Wandewa

Chilongole

Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa hamwande navyali chitabu chimwe chikulu. Nachigawanulwa kuli vitabu vili kuli Seputuajenti, navilavigwa katali ng'hatu na ndo Ilagano lya Katali kuli ndonga ya Chigilichi cha katali. Hailinguzeleka whaani yandiche vitabu avi vya 1 Wandewa na 2 Wandewa ama kuviwika kuli koneka aku. Munhu yandiche vitabu vya Wandewa nakatumiya kalatasi zimwenga za katali kuli kuvyandika (ulole 1 Wandewa 11:41, 14:19 na 14:29). Hailinguzeleka kahi kota nili vitabu avi navyandichigwa na kuwichigwa goya. Ndo kukomya kota nawasinda kwandika na kuviwika goya kulawa loyalechelwe mndewa Yekoniya kulawa kuli isi ya chijenzi ako Babuloni, kuli mwaka wa 561 Yesu yang'hali kupondigwa, kwa vila mbuli ayi naisimilwa kuli 2 Wandewa 25:27. Wasomile wenji wa mbuli zilinguwala Bibiliya wangijesa kota honhu hakulu ha vitabu avi nahandichigwa miyaka minji loung'hali mhela awo.

Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa vyangusimila mbuli za chila mndewa wa Isilaeli na Yuda kulawa kuli mhela wa ulongozi wa Solomoni, mhela wanhu wa isi azi mbili vyowawele wang'hali welumbile. Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa vyangusimila ndaze undewa wa Isilaeli ilumbile vyougawanuche na kuwa kuli banzi mbili, ziwele nazali ziwinza mbuli zilivinji, mbaka hala banzi azi mbili vyozilemwele na wanhu wake kuhilikwa kuli isi za chijenzi. Yalingwandika kangumpugajiza chila mndewa leka yavizele kota nayali yomuwinza Nguluwi kwa kukomya ama hebu. Wandewa wamwe “nawadita ganojile hali Mkulu Nguluwi” (2 Wandewa 18:3). Wanji “nawadita gehile hali Mkulu Nguluwi” (2 Wandewa 21:2). Yalingwandika kangusimila ng'hatu mbuli za ulongozi wa wandewa waditile ganojile hali Mkulu Nguluwi na kulajila kota mbuli zilingulutilila goya kuli chila wanhu wa isi zangulawa kuli kukundigwa kwa mndewa hali Nguluwi. Kuli 2 Wandewa 17:7, twangusoma kota Waisilaeli nawaholigwa na kuhilikwa kuli isi ya chijenzi kwa vila “Waisilaeli nawadita gehile hali Mkulu Nguluwi” na kwa vila “nawajifugamila milungu.”

Gali mgati kuli 2 Wandewa

1. Sula ya 1-8:15 zangusimila kuduma kwa mijito ja mloli Eliya na mijito ja mloli Elisha yawele nayali mlanguswa na yalinguhalila mijito ja heye.

2. Kuli sula ya 8:16-17 twangusoma mbuli za wandewa wanji wa Isilaeli na Yuda, hamwe na mbuli za Waisilaeli wawele nawahilikwa kuli isi ya chijenzi.

3. Sula ya 18-20 zangusimila mbuli za ulongozi wa Hesekiya, mndewa wa Yuda na ndaze vyoyamuwinzile na kumhulichiza Mkulu Nguluwi.

4. Sula ya 21-25 zangulonga kuwala mbuli za kikala kwa wandewa wa kuduma wawele nawailongoza isi ya Yuda na ndaze Yuda vyoivabigwe na kuholigwa na kuhilikwa kuli isi ya chijenzi ako Babuloni.

Eliya na mndewa Ahasiya wangitwanza

1 Kulawa loyabagame mndewa Ahabu, wanhu wa isi ya Moabu nawabelenhuka leka waleche kulongozwa na Isilaeli.

2 Lelo mndewa Ahasiya nakagwa ako Samaliya kulawa hali honhu habotigwe kuli chihengo cha heye cha kuchanya, nakalumila. Ahyo nakalajiza wasenga yowalonjela, “Mlute kwa Baali-sebubu, mlungu wa muji wa Ekiloni, mkamuuze kota ndopona utamwa awu.” 3 Ila mhilisi wa Mkulu Nguluwi nakamlonjela mloli Eliya, Mtishibe, “Ulute uketing'hane na wasenga wa mndewa wa Samaliya, uwauze, ‘Lekachoni mwanguluta kwa Baali-sebubu, mlungu wa Ekiloni? Ndaze, Isilaeli haduhu Nguluwi?’ 4 Mlonjele mndewa kota Mkulu Nguluwi kangulonga hino, ‘Huweza kudulika kuli chinhanda choulinguwasila. Ndangukomya kobagama.’ ” Lelo Eliya nakaluta.

5 Wala wasenga lowahiluche kwa mndewa, mndewa nakawauza, “Lekachoni namhiluka?” 6 Nawamwidichila, “Munhu yumwenga nakoya kiting'hana na hetwe, nakatulonjela kota tuhiluche kwa hegwe na kukulonjela kota Mkulu Nguluwi kangulonga hino, ‘Lekachoni mwanguluta kwa Baali-sebubu, mlungu wa Ekiloni? Ndaze, Isilaeli haduhu Nguluwi? Huweza kudulika kuli chinhanda choulinguwasila. Ndangukomya kobagama.’ ”

7 Mndewa nakawauza, “Munhu wachi ayo yomting'hane naye yawele nakawalonjela mbuli ayi?” 8 Nawo nawamwidichila, “Nayali yavalile ivalo lya milaika na isali lya ngozi mchuno.” Mndewa nakalonga, “Ayo kowa Eliya, Mtishibe.”

9 Aho ndo mndewa nakamlajiza chilongozi yumwe na wamizi wa heye makumi gahano, yamigale Eliya kwa heye. Yula chilongozi wa chilundo nakaluta kwa Eliya, yawele nayali yekalise mchanya mwa chidunda, nakamlonjela, “Hegwe munhu wa Nguluwi, mndewa kangukulojela uduliche.” 10 Eliya nakamwidichila yula chilongozi wa chilundo, “Wone heni nda munhu wa Nguluwi, chiluli chiduliche na kukudumya hegwe na awo wanhu wa hegwe makumi gahano.” Aho ndo chiluli nachidulika kulawa kilanga na kumdumya yula chilongozi wa chilundo, hamwe na wanhu wa heye.

11 Mndewa loyahuliche mbuli ayo, nakamlajiza chilongozi yunji na wamizi wa heye makumi gahano, yamigale Eliya kwa heye. Yula chilongozi wa chilundo nakamlonjela Eliya, “Hegwe munhu wa Nguluwi, mndewa kangukulonjela uduliche sambi.” 12 Eliya nakedichila, “Wone heni nda munhu wa Nguluwi, chiluli chiduliche na kukudumya hegwe na awo wanhu wa hegwe makumi gahano.” Aho ndo chiluli nachidulika kulawa kilanga na kumdumya yula chilongozi wa chilundo, hamwe na wanhu wa heye.

13 Ahyo mndewa nakamlajiza chilongozi yunji na chilundo cha wamizi wa heye makumi gahano. Ayo chilongozi wa kadatu nakakwina mchidunda na kufugama hali Eliya, yolanda, “Hegwe munhu wa Nguluwi, dedede undechele ukomu wa heni na wa awa wanhu wano makumi gahano, vitumagwa wa hegwe! 14 Ulole, chiluli nachidulika kulawa kilanga na kuwadumya wala vilongozi wa vilundo vili vya mwaluko hamwe na wanhu wa hewo. Ila lelo, undechele ukomu wa heni!”

15 Aho ndo mhilisi wa Mkulu Nguluwi nakamlonjela Eliya, “Uduliche hamwe na heye, uleche kumdumba.” Ahyo Eliya nakenuka na kudulika hamwe na heye mbaka kwa mndewa, 16 nakamlonjela mndewa, “Mkulu Nguluwi kangulonga hino, ‘Ndaze, kwa vila haduhu Nguluwi kuli Isilaeli wa kumuuza mbuli, ndo mina nakulajiza wasenga kumuuza Baali-sebubu, mlungu wa Ekiloni? Kwa vila nakudita mbuli ayi, huweza kulawa kuli chinhanda choulinguwasila. Ndikomya kobagama.’ ”

17 Hamba Ahasiya nakabagama kwa kiwhana na ulonzi wa Mkulu Nguluwi, uwele Eliya nayali yaulonjile. Kwa vila Ahasiya nayali yalihela mwana, Yolamu nayali mndewa honhu ha heye kuli mwaka wa keli wa ulongozi wa Yeholamu, mwana wa Yehoshafati, mndewa wa Yuda.

18 Mbuli zinji zoyakolile mndewa Ahasiya, zeng'ha nazandichigwa kuli chitabu cha kukumbuchila kwa wandewa wa Isilaeli.