37
Djotjipku bukaway
37:1–11 (Joseph’s dreams)
Yo, *Djaykup nhinananydja yukurrana wäŋaŋura yäkuŋura Gaynan, ŋunhiliyi bili wäŋaŋura ŋunhi nhanŋu bäpa'mirriŋu nhinana yukurrana ŋäthili, ga dhäwu'yunydja dhiyaŋuyi yukurra ḻakarama yumurrku'nhana nhanŋuway Djaykupku.
Ŋulinyaramirriyu ŋayi Djotjiptja wakinnha ḏarramuna, yawirriny'nha, ga ŋayi ŋuli yukurranha djäma guŋga'yuna wäwa'mirriŋunha walalanha, djäka yukurranha ŋuli wäyingu malaŋuwu. Bala ŋayinydja Djotjipthunydja walalanha ŋuli nhänha, bala yana djar'tjaryuna, ga ḻakaranha bäpa'mirriŋuwuna walalanha ŋunhi walala yätjkuŋala djäma.
Ga ŋayinydja bäpa'mirriŋunydja Djaykuptja wirrkina märr‐ŋamathina yukurrana nhanŋuwaynha waŋganyguna Djotjipkuna, ganaŋ'thurrunana wal'ŋu ŋurikala wiripu‐guḻku'walanydja wäwa'mirriŋuwala walalaŋgala, ŋunhiyinydja nhanŋu mel‐wiḏi'na yothu, liŋgu ŋayi maḻŋ'thurruna ŋunhiyi gäthu'mirriŋu ŋunhi ŋayinydja djawuḻpa'na. Bala ŋayi ŋanya Djotjipnha bitjarrana yolŋunydja wal'ŋu, bitjan ŋurruŋuna gäthu'mirriŋu ŋayinydja. Ŋayi wekaŋalanydja nhanbala girriny'tja dhika ŋanya miny'tji‐maypamirrina, ḻatju'na ŋanya dhika djana'mirrina girri'. Ga walala ŋuriŋiyinydja wäwa'mirriŋuyunydja walalay nhäŋalana ŋanya ŋunhimalayi girri'lilina ŋunhi, bala marŋgithinana ŋunhi walalaŋgu bäpa'mirriŋunydja yukurrana wirrkinydja wokthurruna nhanŋuwaynha waŋganyguna Djotjipkuna. Bala walala wirrkina nhanŋu ŋaramurryinanydja, ga yakana ŋula waŋana ŋamathaŋala nhanŋu Djotjipku.
5-7 Wiripunydja ŋayi Djotjip ŋorra‐nhina waŋganymirriyu munhaku, bala ŋayi bukaway'yirrina. Nhämanydja ŋayi ŋunhi bukaway'kurru ŋanyapinyay ŋayi ga wäwa'mirriŋunha walalanha nhanŋu, ŋunhala walala marrtji guḻkthun ŋatha birrali' wambal, bala waŋgany‐manapandja garrpi'‐garrpirana waŋga'‐waŋgany yana walala ŋuriŋiyi. Ga nhanukuŋunydja galŋa‐warrpiṉara ŋunhi wambal birrali' Djotjipkuŋunydja ṉapuŋga' yukurra dhärra, dhunupayirri yana, ga wäwa'mirriŋuwuŋunydja walalaŋguŋu ŋunhi wambal birrali' galŋa‐warrpi'‐warrpiṉara ḻiw'marama ŋunhi waŋganynha nhanukuŋu Djotjipkuŋu, yurru ŋunhiyinydja walalaŋguŋunydja birrali' wambal buku‐nyilŋ'thunna yukurra ŋurikalana Djotjipkalaŋuwalana.
Ŋorrana ŋayi, djaḏaw'yurruna goḏarrny'tja Djotjip gaŋgathina, bala yana ŋayi ḻakaraŋalana wäwa'mirriŋuwana walalambala ŋurikiy bukaway'wuynydja. Bala walalanydja ŋunhi wäwa'mirriŋunydja walala waŋana nhanbala bitjarra, “Nhä nhenydja dhuwala yolŋu? . . . Nhe yukurra dhuwala guyaŋinyamirri nhunapinya nhe, yanapi nhena yurru buŋgawayirri ŋanapurruŋgu bukmakkuna?” Bala walala wirrkina ŋaramurryinanydja nhanŋu Djotjipku.
Ga wiripuŋuyunydja ŋayi bitjarra yana liŋgu bukaway'yina, yurru wiripuna bukaway'. Ga goḏarr'nha bala ŋayi ḻakaraŋala nhanukalaŋuwu wäwa'mirriŋuwuna walalambala bitjarra, “Way, wiripuna dhuwala ŋarra bukaway'yirri yawungu bay'. Nhäŋalanydja ŋarra bukaway'kurrunydja walu ga ŋaḻindi ga 11 ganyuny'tja, bukmak walala dhuwala malanha buku‐nyilŋ'thurruna, buku‐ŋal'yurrunana yukurrana ŋarrakuwaynha.”
10 Ga bitjarrayi liŋgu ŋayi ḻakaraŋalayi ŋunhiyi bukaway ŋuriki bäpa'mirriŋuwunydja, bala ŋayinydja bäpa'mirriŋuyunydja ŋanya ŋarrtj‐ŋarrtjtjurruna warray Djotjipnha, bala waŋana bitjarrana, “Nhä dhuwalinydja bukaway?” bitjarrana ŋayinydja. “Nhenydja yukurra dhuwala birrka'yunmirri nhunapinyay nhe, yanapi ŋanapurru yurru ŋäṉḏi'mirriŋu ga ŋarra ga wäwa'mirriŋu walala nhuŋu, bukmaknha ŋanapurru yurru marrtji, bala buku‐nyilŋ'thun yurru märr‐ŋal'yun nhuŋuwaynha waŋganyguna?” bitjarrana ŋayi bäpa'mirriŋunydja. 11 Yurru ŋayi ŋuriŋiyi bäpa'mirriŋuyunydja weyin yukurrana guyaŋinanydja ŋunhiyi, maŋmaŋdhurrunana yukurrana nhanŋu. Yurru walala yukurrana ŋunhi wäwa'mirriŋuyunydja walalay maŋutji‐ḏi'yurruna ŋanya, ga wirrkina ŋaramurrthina yukurrana nhanŋu Djotjipku.
Wäwa'mirriŋuyu walalay djalimnha Djotjipnha Yetjippuyŋuwana yolŋu'‐yulŋuwa
37:12–36 (Joseph's brothers sold him, and he was taken to Egypt)
12 Yo, waŋganymirriyu waluyu walala §Djotjipku ŋunhi wäwa'mirriŋunydja walala gaŋgathina, bala yana marrtjina bitjarra bala ya' märr‐barrkulili wäŋalili yäkulili *Djikamlili, gäŋalanydja walala wäyinnha walalaŋguway walala ŋunhamalayi märr‐baṉarra'lili wäŋalili, mulmumirrilili ga gapumirrilili, ga ŋunhalayina walala yukurrana nhinana djäka ŋuriki wäyingunydja walalaŋgu.
13-14 Waŋganymirriyunydja waluyu mäḻu'mirriŋu ŋunhi Djaykup wäthurruna nhanŋu Djotjipku, bala waŋana ŋanya bitjarra, “Way, ŋarra nhuŋu ḏukṯuk, nhe marrtjiya bala Djikamlili. Nhuŋu wäwanydja walala ŋunhayi nhina yukurra djäka wäyingu. Nhe yurru marrtjiyana‐wala ŋunhimalayi ga nhäŋa walalanha, nhä walala yukurra nhina ŋunhayi, bala roŋiyiya liliyi, ga ḻakaraŋa ŋarraku walalanha,” bitjarra.
Yuwalkthi ŋayi Djotjiptja gaŋgathinana, bala yana marrtjinana. 15 Marrtjinana ŋayi marrtjinana‐a‐a, yana liŋgu‐u‐u, ga wäŋa ŋayathaŋala ŋunhiyi Djikambuy, yurru yaka ŋayi maḻŋ'maraŋalanydja ŋunhi wäwa'mirriŋunhanydja walalanha. Mukthurrunaŋga yana ḻarruŋala walalaŋgu yukurrana, bala ŋunhiliyi waŋganydhu ḏarramuyu ŋanya nhäŋala, bala waŋana bitjarra, “Nhäku nhe marrtji ḻarrumanydja?” bitjarra.
16 Ga ŋayinydja waŋana buku‐ruŋiyinmaraŋala Djotjiptja bitjarra, “Ŋarra yukurra dhuwala ḻarruma ŋarrakalaŋuwu wäwa'mirriŋuwu walalaŋgu. Marŋgiŋga nhe yulŋunydja? . . . wanhaka walala yukurra nhinanydja?” Bitjarra ŋayi Djotjip waŋana dhä‐wirrka'yurrunanydja.
17 Ga ŋunhiyi wiripunydja ḏarramu buku‐ruŋiyinmaraŋala nhanŋu Djotjipku, ḻakaraŋala bitjarra, “Dhiyala warray walala yulŋunydja, märr yawungunydja ŋarra nhänhanydja walalanha, yurru liŋguna walala ḻaw'yurruna ŋunhana bala wäŋalilina marrtjina Dothanlilina,” bitjarra ŋayinydja.
Djar'tjar‐way ŋayi Djotjiptja, djar'tjaryurrunana nhinana, bala bur‐way bunana ŋunhala Dothannha, bala wäwa'mirriŋunhana walalanha nhäŋala. 18 Yurru ŋuriŋiyi wäwa'mirriŋuyunydja walalay nhäŋala ŋanya ŋunhaŋga yana ya' barrkuliliŋga, ŋayi nhinana lili djar'tjaryurruna withiyara walalanha. 19 Ga walalanydja waŋanhamina ḻakaranhamina ŋanya bitjanmina, “Nhäŋa walala. Nhäŋa ŋunhana ya', ŋunhiyinydja djar'tjaryun nhina bukaway'‐ḏumurrunydja yolŋu. 20 Gul' ŋilimurru bumana yana ŋanya,” bitjanminana. “Ŋilimurru yurru rumbalnydja ŋanya ŋurrkama ga ŋarŋgalilina, yurru ḻakaramanydja ŋilimurru yurru mäḻu'wanydja ga wakinŋunhana wäyinnha bunharanydja. Ŋunhana ŋayi bukaway'‐ḏumurrunydja ya'. Yakana ŋilimurru yurru nhanŋu märr‐ŋal'yundja.”
21 Yurru ŋayi maḻamarryunydja wäwa'mirriŋuyu yäkuyu §Ropindhunydja ŋäkula yukurrana walalanha waŋanharaminyara, bala ŋayi waŋana ŋunhi guḻku'nhana gutha'mirriŋunha walalanha bitjarra, “Yaka ŋilimurru dhuwala yurru buma ŋanya, 22 yana ŋilimurru ŋanya ŋilitjan dhipala ŋarŋgalili, märr ŋayi yurru rakunydhirri dhiyala ŋanhdharkŋurana.” Bitjarra ŋayi ŋunhi Ropindja waŋana, liŋgu ŋayi yurru roŋiyirri liliyi, ga walŋakuma ŋanya warryun ŋuliŋuruyi, dhawaṯmarama ŋarŋgaŋuru, bala gäma bäpa'mirriŋuwalana, bitjarra warray ŋayi ŋunhi yuwalktja birrka'yurrunanydja yukurrana.
23 Marrtjinanydja nhinana lili Djotjiptja, galkithinanydja bunananydja walalambala, yanapi walala gumurr‐ŋamathinya nhanŋu; yana walalanydja gundupuŋalanydja ŋunhi, bala mulkana warray ŋanya, bala yupmaraŋalana ŋunhiyi galŋaŋuru girriny'tja nhanukala, 24 bala ḏupthurruna ŋanya rumbalnydja ŋunhi ŋarŋgalilina. Bala yana walala wäŋgaŋalana bala, ga dhuṯ‐gay nhina'‐nhinanana, 25 bala ḏäpthurruna walala marrtjina ŋathana ḻukana. Bala walala mel‐garrwarthinanydja, bitjarra nhäŋala warray yolŋu'‐yulŋunha, walala marrtjina ḏiltjikurruna lili wäŋgaŋala, yurru wäyingalanydja ḏiltjiŋuranydja marrtjina gorruŋala girri' malanha dhika nhä, bala walala yukurrana marrtjinanydja ŋunhi nhäyikayuna *Yetjiplilina, wuŋiḻi'yunarawu ŋurikiyi girri'wuna malaŋuwu. 26-27 Ga ŋayi Djudanydja yäku waŋana bitjarra, “Way, nhä warray ŋilimurru ŋuli dhiyakalanydja yolŋu'‐yulŋuwala ŋilimurruŋguway gutha'mirriŋunhanydja wuŋiḻi'yurru? . . . dhiyapana walalambala ŋi' yolŋu'‐yulŋuwana? Walalana ŋuli märraŋu ŋanya walalaŋguwaynha djämamirrinha. Ŋilimurru yaka ḏukṯuk ŋilimurru yurru baymatthundja ŋanya, liŋgu ŋayinydja ŋunha gutha'mirriŋu ŋilimurruŋgu.”
Ga wiripu‐guḻkuny'tja gutha'mirriŋu walala waŋana bukmak yana bitjarra, “Yo, manymaknha dhuwalinydja guyaŋinyara.” 28 Bala walala ḏulŋurr'yurrunana ŋanya dhawaṯmaraŋala ŋuliŋuru ŋarŋgaŋurunydja Djotjipnha, bala yana wekaŋala wuŋiḻi'yurrunana, ga ŋuriŋiyi ḏarramuwurruyunydja mulku'‐mulkuruyunydja yolŋu'‐yulŋuyu wekaŋala walalaŋgunydja rrupiyana, 20‐na ŋarakanydja walala märraŋala nhanukalaŋuwuy Djotjipkalaŋuwuynydja. Bala walala ŋuriŋi mulku'‐mulkuruyunydja yolŋu'‐yulŋuyu djaw'yurrunana‐wala ŋanya ŋunhana Yetjiplilina.
29 Yo, ŋayinydja ŋunhiyi maḻamarrnydja wäwa'mirriŋu Ropin yäku yaka ŋunhiliyi ŋulinyaramirriyunydjayi ŋunhi walala ŋanya Djotjipnha goŋlili‐wekaŋala wiripu‐guḻku'wala, ga yalalaŋumirriyuna bala ŋayi roŋiyinana lili ga rurraŋ'thurruna ŋunhiyi ŋarŋganydja, ga dhäwulnha nhäŋala. Dhäwulnha Djotjiptja ŋunhili yukurrana gärrina. Wirrkina ŋayi dhika ŋaramurryinanydja, 30 bala ṉaŋ'‐ṉaŋdhurrunana lili, bala wiripu‐guḻku'wana ŋuripa wäwa'mirriŋuwa walalambala bunana, bala ḻakaraŋala walalambala bitjarra, “Way walala, Djotjiptja dhuwala bäyŋuna ŋunha ŋarŋgaŋuranydja, dhikana‐wala winya'yurrunana. Nhaltjanna dhika ŋarra yurru yulŋunydja? Nhaltjanna ŋarra yurru mäḻu'wanydja ḻakarama?” bitjarrana.
31 Bala walala wutthurrunanydja nanikutnha wäyinnha. Yo, gulaŋdja walala märraŋala rupa'lili, bala yana ŋunhi Djotjipkunydja girri' ḻupmaraŋala guḻwuḻmaraŋala ŋunhimala gulaŋlilina, 32 bala yana gäŋala bäpa'mirriŋuwalana milkunharawuna. Gäŋalanydja walala bala bäpa'mirriŋuwanydja nhinana, bala yana milkuŋalana bitjarrana, “Mäḻu, nhäŋa dhuwala. Dhuwalanydja ŋanapurru maḻŋ'maraŋala girri'na waŋganynha. Mak dhuwala nhokalaŋuwu gäthu'mirriŋuwu girri'?” bitjarra.
33 Bala ŋayi Djaykupthunydja yuwalknha yana nhäŋalana, dharaŋarana ŋunhi girriny'tja, bala waŋana bitjarrana, “Dhuwalanydja ŋarrakalaŋuwuna gäthu'wu girri'. Wanhakana dhika ŋarrala gäthunydja Djotjiptja? . . . liŋguna rakunynha? . . . bilina bumara dhakaṉguŋalana wakinŋuyuna wäyindhu?” 34 Weyinnha ŋayi dhika ŋäthinanydja Djaykuptja, weyinnha dhika, warwuyurrunanydja yukurrana nhanukalaŋuwu gäthu'mirriŋuwunydja.
35 Wiripu‐guḻku'yunydja ŋuriŋinydja nhanukala gäthu'mirriŋuyu walalay ḏarramuwurruyu ga dhäykawurruyu gulkuruna mukmaraŋala, gulmaraŋala ŋanya ŋäthinyaŋuru, yurru ŋayinydja waŋana yukurrana bitjarrana, “Yakana yana ŋarra yurru dhuwalanydja buku‐dhumukthirri Djotjipnha, mukthunna ŋarra yurru marrtji ŋäthina nhanŋu, yana liŋgu ga rakunydhirri ŋarra yurru.” Mukthurruna yana ŋayi ŋäthina marrtjina Djotjipku, yakana ŋayi ŋula buku‐dhumukthina meṉguŋala.
36 Yurru ŋayinydja Djotjiptja walŋa yana bunana ŋunhala Yetjiptja, ŋunhi walala ŋanya ŋuriŋi mulku'‐mulkuruyu yolŋu'yulŋuyu djaw'yurruna. Ga ŋunhalayina walala ŋanya Djotjipnha wuŋiḻi'yurrunanydja, ga goŋdhu‐märraŋalanydja ŋanya waŋganydhu ḏarramuyu yäkuyu Butipayu, yurru ŋayi ŋunhi mirithirri ŋurruŋu ḏarramunydja, buŋgawa ŋayi ŋurruŋu ŋuriki miriŋuwu, djäkawu yukurranharawu ŋuriki buŋgawawalaŋuwu giŋgalaŋuwu buṉbuwu.
* 37:1 Jacob 37:1 Canaan 37:2 Joseph § 37:12 Joseph * 37:12 Shechem 37:13-14 37:13–14 Jacob 37:17 Dothan § 37:21 Reuben * 37:25 Egypt 37:26-27 37:26–27 Judah 37:36 Potiphar