5
Godkalaŋumirrnydja yolŋu walal yanbi dhu ga ŋunhi djägan manymakkunhamirra bala-räli'yunmirra yan
Christians should care for needy widows
1 Dimithi 5.1-16
Yo Dimithi, ŋuli ŋayi dhu ga worruŋuynydja ḏirramuy djäma ŋula nhäny yätjkurrnydja, ga nheny dhu yaka waŋa dhärukthu ḏälyuny ŋanyanhany balany ŋula nhaltjandja. Yän nhanŋu waŋiny dhunupa, märr ŋayi dhu dhunupayirr, yurr waŋiny ŋanya gurrum'thu dhärukthuny, biyak bili yan nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi waŋa nhokiyingalaŋuwal nhe bäpa'mirriŋuwal. Ga biyakiyi bili ŋunha ŋunhi yuḏayuḏanhany ḏirramuwurruny waŋi gi raypirri'yurryi, biyak bili yan nhaltjan nhe ŋuli ga ŋunhi waŋa nhokalaŋaw nhe yukuyuku'mirriŋuw, dhunupayam ŋanya. Ga worru'-wurruŋunhany miyalkkurruwurruny nhe dhu ga ŋunhi waŋa bitjandhi bili yan ŋamathamdhi; waŋiny walalany biyak nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi ŋäṉḏi'mirriŋuny nhuŋuwuy nhe waŋa. Ga maralmaralnhany miyalkkurruwurruny waŋi, ŋuriŋiyi bili yan dhärukthuny ŋunhi nhaltjan nhe ŋuli ga nhuŋuwuy nhe yapa'mirriŋuny waŋa, ŋayaŋuy ḏarrtjalkthu ga dhunupay.
Wiripuwurrnydja miyalkkurruwurr ŋunhi bilin nhakun dhuway-rakunymirra ga nhina, ga nhumany dhu ga ŋunhi Garraywalaŋumirriynydja mala guŋga'yunna walalany ŋunhiwiliyiny, ŋunhi walal ga nhinany goŋ-gänan, djägamiriwŋura. Yurr ŋuli ŋayi ga ŋunhi ŋayatham djamarrkuḻi'nhany ga ŋula nhä'mirriŋunhany gutharra'mirriŋunhany ga gaminyarr'mirriŋunhany walalany nhanŋuwuy ŋayi, ŋunhiyiny nhakun walalawuynha dhu ga djägany nhanŋu ŋurikiyiny buku-gurthapuywuny miyalkku. Bili God-Waŋarrwuny ga ŋunhi rom waŋa bitjan, limurrnydja dhu gurrupandhi buku-roŋanmaramdhi ŋurikiwurruŋguny ŋunhi walal limurruŋ gan djäga djamarrkuḻiw' muka yan ŋäthil. Bala yan ŋayiny dhu God-Waŋarryuny yurrnha nhämany galŋa-djulŋithirra manapan, ŋunhi ŋali dhu marŋgithirrnydja dhiyakiyi romguny, bala yan dhäruktja märraman ŋanya. Wiripuny ŋuli ga ŋunhi miyalk nhina dhuway-rakunymirrnydja goŋ-gänan, bili ŋayi ŋunhi djamarrkuḻi'miriw yan, ga bäyŋun nhanŋu ŋula galkipuynydja gurruṯumirr; yurr dhäŋur beŋurnydja ŋunhi nhanŋu dhuway'mirriŋuny bilin dhiŋgaŋalnha, ŋayiny gan ŋunhi märr-nhirrpanminany God-Waŋarrwalnha yan, ŋunhi ŋayi nhanŋu dhu ga djäga. Bala ŋayi ŋuli ga ŋunhiyiny miyalk bukumirriyamany bitjanna bili walu-ŋupanna yan ga munhamandhirra, ŋäŋ'thundja ŋayi ŋuli ga God-Waŋarrnhan yan, märr ŋayiny dhu ŋanya guŋga'yunna. Bala nhumany dhu ŋunhi Garraywalaŋumirrnydja yolŋu walal märr-ŋal'yundhi ŋurikalyiny miyalkkal, ga ŋäthilmirriyaŋ nhanŋu ŋula nhä mala gurrupul marrtji, märr ŋayi dhu ga yaka muka dhäparŋ'tja nhina ŋula nhäŋurnydja. Ga wiripuny nhakun ŋunhi dhuway-rakunymirr miyalk, ŋayi ŋuli ga guyaŋanhamirr ŋanyapinya ŋayi yan, bala ŋayi ŋuli ga djalkthunna rrupiyany ŋula nhäny mala, ga ḻay-ḻayyundja ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋula nhäŋura yan mala romŋurnydja. Ŋunhiyiny miyalk, balanyan nhanŋu ŋayaŋuny nhakun dhiŋganhawuynha, bäydhi ŋayi ŋunhi rumbalnydja walŋa God-Waŋarrwalnydja maŋutjiŋur. Yo, nheny ŋathil dhu ŋunhi rom-lakaramany Godkalaŋumirriwal yolŋuwal walalaŋgal, märr dhu yaka muka ŋula yolthuny maḻŋ'maram walalaŋgal yätjkurrnydja. Ga biyak lakaraŋuny walalaŋgal gam'. Nhumany dhu ga ŋunhi waŋga'-waŋganydja yolŋu walal djäga muka nhumalaŋgiyingalaŋawnydja nhuma gurruṯumirriwnydja walalaŋ, gurrupul muka marrtji ŋula nhäny mala walalaŋ. Ŋuli nhe dhu ga ŋunhi bitjandhiny miḏikumandja djäga walalaŋ, ŋunhiyiny mayali' nhakun nhe bilyurra, dhukarrnha meṉguŋal God-Waŋarrwun, ga märr-nhirrpanminyawuynydja nhuŋu bäyŋun, wir'yunan. Ŋunhi nhe ŋuli gi yakany djäga walalaŋ manymakkuŋuny, ŋuriŋiyiny ga ŋunhi nhokalnydja yätjkurruynydja romdhu djuḻkmaraman ŋunhiwurrunhany ŋunhi märr-yuwalkthinyamiriwnhany yolŋuny walalany.
9-10 Dimithi, wukirriny nhe dhu marrtji ŋunhi yäkuny ŋunhiwurruny bili yan dhuway-rakunymirriny yolŋunhany walalany, ŋunhi walal ga nhina goŋ-gänan djägamiriwŋura. Yurr yäkuny nhe dhu wukirri dhipaliyiny djorra'lilnydja ŋunhiwurruny bili yan miyalkkurruwurrunhany ŋunhi walal bilin ŋayathaŋala dhuŋgarra 60-ny, ga yaka ŋunhiwurrunhany miyalkkurruwurruny dhä-gandarrpuynhany mala. Yo, ga yäkuny marrtji wukirri ŋunhiwurruny bili yan miyalkkurruwurrunhany, ŋunhi walal gan ŋäthil nhinan ḏirramuwurruŋgal waŋga'-waŋganygal yan, ŋunhiyin ŋunhi wiripuwurruynydja ŋanya ŋuli ga manymak-lakaraman. Yo, ga ŋuthanmaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi nhanŋuwuy ŋayi djamarrkuḻi'nhany ŋamathaŋal yan, ga gumurr-ŋamathin ŋayi gan ŋurikiwurruŋguny ŋunhi mulwu'-mulwurwuny nhanukiyingal ŋayi wäŋaŋurnydja. Ga djägany gurrum'thuna ŋayi ŋuli ganha ŋunhi walalaŋ ŋurikiwurruŋguny ŋunhi Garraywalaŋumirriwnydja yolŋuw walalaŋ, ga yaka ŋayi ganha ŋula yindikunhaminyany ŋanyapinya ŋayi. Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi borrmuŋuyaŋalnydja ŋunhiwurrunhany yolŋuny walalany ŋunhi walal ŋuli ganha galŋa-miḏikinya nhinanha, ga wiripuny ŋayi gan guŋga'yurr ŋunhi yolŋuny ŋunhi ŋayi ŋuli ganha gurrukanha ŋonuŋ. Ga bitjarrnha bili ŋayi gan ŋunhi djämany ŋamakurrnha yan, guŋga'yurrnydja marrtjin bala wiripuwurrunhany yolŋuny mala. Nhe dhu ga yäkuny nhirrpan djorra'lilnydja balanyayin ŋunhi yolŋunhany walalany buku-gurthapuynhany mala, märr nhumany dhu ga God-Waŋarrwuny mala ŋunhi djägan walalaŋ. 11 Ga ŋuli ŋayi ŋunhi dhä-gandarrpuynydja dhuway-rakunymirr, märr yuṯany nhakun yolŋu, yaka yänayiny ŋunhiyiny yolŋuny yäku nhirrpul dhipaliyi djorra'lil; ŋayi ŋuli bäynha malthurr nhanukiyingalaŋawnha ŋayi djälwu bala ganarrthula Djesu-Christnhany, bili ŋayi ga ŋunhi baḏak yan djälthirr wiripuŋuw nhakun ḏirramuw märranharaw. 12 Bili dhuwanna ŋunhi yakany ŋamakurr gam', ŋunhi ŋayi dhu ŋurruŋuny ŋathil dhawu'-nhirrpanmirr Garraywal, märr ŋayi dhu ga nhina nhanŋuwuynha yan Garraywun waŋganygun, ga dhäŋur beŋuryiny dhawu'-nhirrpanminyaŋurnydja, bala ŋayi dhu ḻiya-bilmaranhamirra ŋanyapinya ŋayi, bala ŋayi dhu märram wiripuŋunhan ḏirramuny, nhakun ŋayi dhu ŋunhiyiny bakmaraman ŋunhiyi romnhan dhäwu-nhirrpanminyawuynha. Ga dhuwaliyiny dhukarr ŋunhi yakan manymak. 13 Wiripuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi dhuway-rakunymirrnydja miyalk nhina yänan nhakun djämamiriwnha, bala ŋayi ŋuli ga marrtjiny wäŋalila ga wäŋalila malaŋulil, gäma ŋayi ŋuli ga ŋula nhän dhäwu wiripu wiripun, yänan ŋayi ŋuli ga nhakun djarrma-gäman, ga marin djäma ŋuriŋiyiny dhäwuy. 14 Dhuwandja ga ŋarrapin waŋa Bolnha nhuŋu Dimithi. Bili dhuwaliyiny ŋunhi gämurru' ŋunhi ŋarra bili lakaraŋal ŋäthil yan. Manymak warray nhanŋu ŋurikiyi yuṯawnydja miyalkku, ŋayi dhu nhakun märram wiripuŋunhany ḏirramuny, dhäŋur beŋurnydja ŋunhi, ŋunhi dhu nhanŋuwuynydja dhuway'mirriŋu bilin bäyŋuthirra. Bala ŋayi dhu nhakun bulu yothu gäma, märr ŋayi dhu ga ḻay-ḻayyun ŋuriŋiyi djägay djamarrkuḻi'wal nhanukiyingalaŋuwal ŋayi ga wäŋay. Ga walalnydja dhu ŋunhi wiripuwurruynydja yakan maḻŋ'maram yätjkurrnydja nhanukal, ga waŋany walal dhu ga yätjkurruyamany bäyŋun bukmakkuny yolŋuw walalaŋ Garraywalaŋumirriwnydja mala. 15 Bili wiripuwurrnydja ŋunhi miyalkkurruwurr yuḏayuḏa dhuway-rakunymirra mala, bilin gan bilyurra Garraywalnydja, bala walal gan malthurrnydja ŋurikin yätjkurruwnha Djaytingun dhukarrwuny.
16 Yo, ŋuli nhe ŋula yol Garraywalaŋumirrnydja miyalk galkipuynydja gurruṯumirr ŋuriki dhuway-rakunymirriwnydja miyalkku, nheny dhu ga yänan djägan ŋurikiyiny miyalkku, märr ŋayi dhu ga ŋunhiyiny nhina nhokal muka djägaŋur, märr dhu ga ŋunhi God-Waŋarrwuny yolŋu walal djägany ŋurikiwurruŋgun bili yan buku-gurthapuywun mala, ŋunhi bäyŋu walalaŋ gi galkipuy gurruṯumirr mala nhini.
Dhuwandja ga lakaram nhaltjan limurr dhu ga Garraywalaŋumirriy yolŋu'-yulŋuy nhäma ŋunhiwurruny yolŋuny walalany God-Waŋarrwu waṉa-nhirrpanawuynha malany
Teaching about responsibility to church leaders
1 Dimithi 5.17-25
17 Yo, nhumany dhu ga ŋunhi märr-ŋal'yun yan ŋurikiwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal waṉa-nhirrpanawuywalnydja djägamirriwal mala, ŋunhi walal ŋuli ga waṉa-gäma nhumalany ŋamatham yan, ga djäga walal ŋuli ga manymakkum yan wiripuwurruŋ yolŋuw walalaŋ. Mirithirr yan nhuma dhu ga ŋunhi djägany walalaŋ, bili walal ŋuli ga ŋunhi mirithirr yan djämany, djawarrkthundja ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk, ga bulu marrtji marŋgikumany muka warraŋulkumany ŋunhiyi dhäruknhany. Yo, ga märryu-dhapinyaynha nhuma dhu ga ŋunhi buku-roŋanamaramany walalaŋ rrupiyany ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy mala. 18 Bili ŋunha ga ŋäthiliŋuynydja djorray' lakaram bitjan gam', “Ŋunhi ŋuli marrtji bulikiyny'tja djäma dhurrpa'-dhurrparamany ŋathanhany malany maŋutjinhany, gänaŋ'maramany marrtji beŋurnydja ŋunhi dhukunŋurnydja, yaka ŋanya dhäny ḏapmaraŋ; yänan ganarrthula ŋunhiyiny, märr ŋayi dhu marrtji ḻuka muka ŋathany beŋuryiny ŋunhi.” Ga wiripuny ŋunha ga djorray' lakaram bitjan gam', “Ŋunhi dhu ga yolŋuy djäma guŋga'yundja nhuna, nheny dhu nhanŋuny gurrupandhi balany buku-roŋanmaramdhi ŋunhiŋuwuyyiny djämapuy.”
19 Ga ŋuli ŋayi dhu ga waŋganydhuny yolŋuy nhakun lakaram dhäwuny', yanbi ŋayi gan ŋuriŋiyi wiripuŋuy waṉa-nhirrpanawuyyu yolŋuy Garraywalaŋumirriy djäma yätjkurruyaŋal, nheny dhu ŋathil yaka yänayiny märr-yuwalkthirr ŋurikiyiny dhärukku waŋganyguny yan. Ŋurruŋuny ŋathil maḻŋ'maraŋ maŋutji-marŋgimirriwal yolŋuwal walalaŋgal ŋula nhämunhawal, nhä ŋunhiyi yuwalk dhäwu, ga lakaramany walal dhu ga ŋunhi, ŋunhi bili yan waŋgany dharaŋana dhäwuny', bala nheny dhu yurrnha märr-yuwalkmirriyirrnydja. 20 Ga ŋuli nhakun ŋayi ŋuriŋiyi yolŋuy bilin djäman yätjkurruyaŋalnha, ga nheny dhu yurrnha raypirri'yundja ŋanya, waŋiny dhärukthuny ḏälyun ŋanya, milman bukmakkalnha yan ŋurikiwurruŋgal yolŋuwal walalaŋgal Garraywalaŋumirriwal, märr dhu walalnydja wiripuwurruynydja nhäman ŋanya, bala walalnydja dhu ŋunhalnydja märr-barrarirra balanyarawyiny yätjkurruwnydja djämaw. 21 Dimithi, buthuru-bitjurrnydja yuwalkkuŋun yänan, ŋamathaŋun. Dhuwandja ŋarra ga lakaram nhuŋu ŋunhi milman God-Waŋarrwala ga Djesu-Christkalnha, ga djiwarr'puywalnha yolŋuwal walalaŋgal. Ŋayathulnydja gi baṯ-biyakun yan dhuwaliyiny ŋunhi rom malany ŋunhi ŋarra gan lakaraŋal nhuŋu. Nhe dhu ga nhämany bukmaknha yan yolŋunhany walalany rrambaŋiyaman yan waŋganyguman, yakan gänaŋ'maraŋuny. 22 Ga yaka yänayiny nheny bondiny nhirrpul ŋula yolnhany yolŋuny Garraywalnydja djämalil; bulnha ŋathil gi nhäŋu ŋanya, bala yurrnha nhe dhu goŋ-ŋal'yundja muḻkurrlilnydja nhanukal, gänaŋ'maramany ŋanya ŋurikiyiny djämaw Godkalaŋuwnydja. Ga ŋuli ŋayi dhu ga ŋuriŋiyi yolŋuy ŋula nhäny yan djäma yätjkurrnydja, dhäŋur beŋurnydja ŋunhi nhe ŋanya bilin nhirrparnha, ŋunhiyiny nhakun nheny djäma yätjkurryi, rrambaŋin nhuma ŋuriŋiyin yolŋuy. Nheny yanbi dhu ga ŋunhi nhina ḏarrtjalknha yan dhika ŋula nhämiriwnha, gänaŋ'thunna dhu ga yätjkurruŋurnydja malaŋuŋur. 23 “Yurr yaka nhe dhu ŋunhi ŋuḻkthun gapuny waŋganydja. Wiripuny nhe dhu ŋunhi ḻuka wiyika muka borum ŋänitji, yurr gaŋga ŋuḻkthurrnydja ḻurrkun' yan, bili ŋunhiyiny balanya nhakun mirritjin'nha nhokalaŋaw guḻungun dhiyakiyi yarrpalanygunharawnha, bili wiripuny nhakun nhe ŋuli ga rirrikthun dhuwali ŋunhi guḻun nhuŋu.”
24 Yo, wiripuny ŋuli ga yolŋuy djäma yätjkurrnydja mel-warraŋulnha, bala dharrwaynydja ŋuli yolŋuynydja walal nhämany, bala yan marŋgithirra nhanŋu yätjkurruwnydja; ŋuriŋiyiny dhu nhakun yolŋuy dhä-gir'yunawuynha märraŋ yalalaŋumirrnydja. Ga wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal ŋuli ga ŋayaŋuŋur yätjkurr ŋorra djuḻuḻ'maranhawuynha yan; ŋunhiyin ŋuli gi bäyŋuny nhäŋu wiripuwurruynydja yolŋu'-yulŋuy, yurr yalalany ŋayi dhu ŋunhiyi mala ŋurru-dhawaṯthunna marrtji warraŋulthirra bukmakkun yan nhänharawnha ga marŋgithinyarawnha. 25 Ga balanyayi bili ŋupanayŋuyi, bukmakthuny ŋuli ga ŋunhi nhäman ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthu waŋganydhu yolŋuy mel-gurrupandja djämany ŋula nhäny mala ŋunhi ŋamakurrnydja. Ga ŋunhi ŋayi ŋuli ga ŋula yolthu yolŋuy ŋamatham djäma gayulnydja nhakun, yakan dhu ga ŋunhiyiny nhanukuŋ djämapuy ŋorra djuḻuḻ'yunawuy wiyindja, dhawaṯthurra boŋguŋ yan warraŋulthin.