7
Djesuy gan rom-lakaraŋal goŋ-rurrwuyunminyawuy rom
Jesus teaching about washing hands
Mäk 7.1-13
(Mathuyu 15.1-9)
Ga balanyamirriynydja waluy yolŋu walal ŋunhi Baratji* mala ga märr ḻurrkun' Rom-marŋgikunhamirr mala wäŋa Djurutjalambuy* mala, marrtjin walal balayi guwatjmar ŋanya Djesuny. Bala walal nhäŋala ŋunhi Djesuw malthunamirrinhany mala walal gan ŋunhi ŋathany ḻukan, goŋdhuny rurrwuyunamiriwyun.
Yo, walalnydja ŋunhi Baratji mala ga bukmak yan Djuw* mala, ŋurruŋuny ŋathil walal ŋuli goŋ maṉḏany rurrwuyunminya ga yorrnha walal ŋuli ŋunhi ŋathany ḻukanha. Bili ŋunhiyiny rom ŋäthiliŋu ŋurrŋgitj walal gan marŋgithin beŋur ŋunhi ŋaḻpaḻmirriwuŋ walalaŋgiyingalaŋawuŋ. Ga ŋunhi walal ŋuli ŋatha ŋula märranha ŋunhal buku-djuḻkmaranhamirriŋur wäŋaŋur, ga ŋurruŋuny walal ŋuli ḏarrtjalkkunhaminya walalanhawuynha walal, ga yorrnha walal ŋuli ŋunhi ŋathany ḻukanha. Ga dharrwa muka mirithirr walal gan ŋunhi romdja malany ŋayathaŋal, balanya nhakun walal ŋuli banikin' rurrwuyunna ŋunhi walal ŋuli gapu wo ŋula nhä ŋuḻkthunna ŋuruŋiyi, ga bathanawuy banikin', ga ḻupthunawuy banikin' mala walal ŋuli ḏarrtjalkkunha ŋuliwitjanna bili yan romgurr wukiṉḏiwurr.
Bala walal ŋunhi Baratjiynydja ga Rom-marŋgikunhamirriynydja mala dhä-birrka'yurra ŋanya Djesuny bitjarra, “Nhaku ŋuli ga dhuwal nhokalnydja malthunamirriy mala ŋunhiyiny rom mala yaka ŋayathul, ŋunhi walalaŋgal gan ŋaḻapaḻmirriy mala limurruŋgal marŋgi-wurrupar? Ga nhaku walal ŋuli ga ŋunhi ŋathany ḻuka goŋdhu-rurrwuyunamiriwyuny, bitjan nhakun ga ŋunha ŋurrŋgitj rom waŋa wukiṉḏi?”
Ga ŋayiny Djesuny waŋany bitjarra, “Nhumany dhuwalawurrnydja yolŋu walal ḻiya-dharrwa mala. Dhunupa muka ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy yäkuy Yitjayaynydja* gan lakaraŋal nhumalanhany baman'tja, ŋunhi ŋayi gan bitjarrnydja dhäruk+ ḻakaraŋal God-Waŋarrnhany gam',
‘Dhuwalawurrnydja ŋarraku ŋuli ga dhärukthu yan waŋganydhu wokthun,
bili ŋayaŋuny ŋunha walalaŋ ben bala barrkun ŋarrakalaŋaŋur.
Bäyŋun walal ŋuli gi ŋunhi yuwalkkuŋuny ŋarrakuny buku-ŋal'yurr,
bili walal ga ŋunha baṯ-bitjandja ŋayatham ŋunhiyin romdja malany ŋunhi yolŋuwuŋun guyaŋanhawuy,
yanbi ŋunhiyiny God-Waŋarrwuŋun rom-gurrupanawuy.’ ”
“Ga nhanŋuny nhuma ŋuli ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk-nhirrpanminyawuy rom ŋurrkam gali'lila, ga ŋayathamany nhuma ŋuli ga ŋunhi baṯ-bitjandja ŋunhiyin yolŋuwuŋun walalaŋguŋ marŋgikunhawuynydja ga lakaranhawuynydja.”
Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr, “Nhumany ŋuli ga ŋunhi bil'-bilmaram God-Waŋarrwuny dhäruk-gurrupanminyawuy, bala nhuma ŋuli ga ŋunhi lakaramany djarrpi'kuman wiripuŋuyaman, märr nhuma dhu ga ŋunhi malthundja ŋurikiyin bili yan nhumalaŋgiyingalaŋawnha yan marŋgi-wurrupanawuywuny. 10 Bili ŋunhi God-Waŋarryuny rom-lakaraŋal Mawtjitjkalnydja* bitjarr muka gam', ‘Nhumany dhu ga ŋunhi märr-ŋal'yun nhumalaŋgiyingalaŋaw bäpa'mirriŋuwnydja walalaŋ ga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja walalaŋ’, ga bulu ŋayi lakaraŋal bitjarr, ‘Ŋuli dhu ga ŋunhi ŋula yolthu yolŋuy gumurr-dhar'yun ŋäṉḏi'mirriŋunhany nhanŋuwuy nhä mak bäpa'mirriŋunhany, ŋunhiyinhany yolŋuny nhuma dhu buman rakunyguman.’ Yo, bitjandhin ga ŋunhi God-Waŋarrwalnydja romdhu lakaram. 11 Yurr nhumany ŋuli ga ŋunhi lakaramany bitjanna gam', ‘Ŋuli dhu ŋula yol yolŋu waŋa nhanukiyingalaŋaw ŋayi ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja nhä mak bäpa'mirriŋuwnydja bitjandja gam', “Ŋarra balaŋ nhuna dhuwal gurrupanna muka ŋula nhä mala ŋarrakuŋ, guŋga'yunaraw nhuŋu, yurr dhuwandja dhuyun nhakun. Ŋarrany barpuru dhuwal bilin wäwunguman God-Waŋarrnhan.” ’ 12 Nhumany ŋuli ga marŋgikumany ŋanya balanyarawyin waŋanharaw, ga bulu nhuma ga gulmaram ŋanya djägaŋur ŋayi dhu ga yakan djäga ŋäṉḏi'mirriŋuwnydja ga bäpa'mirriŋuwnydja.”
13 “Ga bitjandhin nhuma ŋuli ga ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk rommiriwnha lakaram, bala nhuma ŋuli ga nhumalaŋguwuynha rom mala marŋgikumany yolŋunhany walalany, märr walalnydja dhu marrtji marŋgikum walalaŋguwuynhan walal djamarrkuḻiny'. Ga wiripuny nhuma ŋuli ga ŋunhi dharrwayyi djäma ŋula nhä malany yätjkurryi yan nhakun dhuwal malany.” Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Djesu waŋanany.
Nhaliy malaŋuy ŋuli ga ŋunhi yolŋunhany walalany ŋayaŋu yätjkurrkum
The things that make a person unclean
Mäk 7.14-23
(Mathuyu 15.10-20)
14 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋayi Djesuynydja ḻuŋ'maraŋala ŋunhi yolŋu'-yulŋunhan, bala ŋayi walalany waŋanan bitjarra, “Ŋäkuny walal ŋarrany, ga dharaŋula yanan. 15-16 Yolŋuny dhu dhuwal yaka dhuwurr-yätjirr ŋula nhaliy ŋunhi ŋuli nhanukal dhurrwarakurr gärri, ŋany rom-yätjirrnydja ŋayi dhu yolŋuny ŋuriŋiyin bili yan ŋunhi nhä nhanukal ŋuli yätjkurr mala dhäruk dhurrwarakurr dhawaṯthun.” 17 Ga dhäŋur beŋuryiny ŋunhi ŋayi Djesuy ganarrthaŋalnydja yolŋunhany walalany, bala ŋayi marrtjinan buṉbulila gärrin, ga walalnydja malthunamirriynydja mala nhanukal dhä-birrka'yurra ŋanya ŋurikin ŋunhi nhä ŋayi gan ŋuriŋiyi mayaliy' lakaraŋal. 18 Ga ŋayiny walalaŋ Djesuny buku-bakmaraŋal bitjarr, “Way! Muka bäyŋu yan nhuma gi dhuwal dharaŋulnydja, ŋunhi nhä ŋarra gan nhumalaŋgal lakaraŋal? Yolŋuny dhu dhuwal yaka dhuwurr-yätjirr ŋuriŋiyiny ŋunhi ŋayi dhu galkan ŋula nhä mala. 19 Bili ŋunhi ŋuli yolŋuy ŋathany ḻuka, ga gärriny ŋuli ŋunhi ŋathany balan guḻunlila, bala beŋuryiny ŋayi ŋuli dhawaṯthunna yan; yaka ŋayi ŋuli ŋunhi ŋatha balany ŋayaŋulilnydja marrtji.” Yo, Ga bitjarryiny ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋal, bili ŋathany mala dhuwal bukmak yan manymak ḻukanharaw.
20 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr gam', “Yolŋuny dhu dhuwal ŋayaŋu-yätjirr ŋuriŋin bili yan ŋunhi nhä mala ŋuli ga dhawaṯthun nhanukal beŋur ŋayaŋuŋur. 21-22 Ga ŋuli dhu ga ŋunhi yolŋuy ŋayatham baṯ-bitjandja ŋayaŋuy nhanukiyingal ŋayi yätjkurrnydja mala, bala ŋayi ŋuli ga ŋunhi ŋuriŋiyiny yolŋuy guyaŋany ga djarrpi'kuman yan, ga djämany ŋayi ŋuli ga ŋunhi yätjkurrnha yan mala mirithirra romdja, balanyan nhakun dhuwanna mala gam', Manaŋirra ŋayi dhu djaw'yunna, ga ŋaramurryirra ga yolŋuwnha, bala ŋayi ŋuli marrtjiny bala yan buman murrkay'kuman ŋunhiyiny wiripunhany yolŋunhany. Ga bulu nhakun ŋayi ŋuli marramban' djäma. Yo, ga wiripuny ŋayi ŋuli ga nyäḻ'yunna lakaram ga djirri-waŋan dhu ga, ga bulu gupa-waŋany ŋunha wiripuwurrunhany yolŋuny walalany. Ga wiripuny ŋayi ŋuli ga wanaŋa-ḏumurruyirra ŋula nhakun malaŋuw, ga mel-ḏiy'yunna dhu ga wiripunhan yolŋuny mala, ga nyamir'yunna dhu ga, ga garrwarkunhamirra ŋayi dhu ga ŋanyapinya ŋayi, ga ḏalwurthirra ŋayi dhu ga. Dhuwanna mala ŋunhi yätjkurra yan mirithirra romdja mala ŋayi ŋuli ga djämany, bili yätjkurrnydja mala ga ŋorra ŋunhan ŋayaŋuŋura nhanukal. 23 Yo, bukmak dhuwaliyi yätjkurrnydja mala ŋuli ga dhawaṯthun yolŋuwala ŋayaŋuŋurnydja, ga dhiyaŋiyin mala ŋayi ŋuli ga ŋunhi rom yätjirrnydja,” bitjarra ŋayi gan Djesuy lakaraŋalnydja.
Djan'tayilyu miyalkthu märr-yuwalkmirriyin Djesuny
A Gentile woman believed in Jesus
Mäk 7.24-30
(Mathuyu 15.21-28)
24 Ga beŋuryiny dhurrwaraŋur Djesuny marrtjinan balan ŋunhi wäŋalil galki Däya* wäŋa yäku, ga ŋunhiliyin ŋayi gan nhinanany, bili yaka ŋayi djälthinya yolŋu'-yulŋuw mala walal dhu marŋgithirr nhanŋu ŋunhi ŋayiny ŋunhiliyin gan wäŋaŋur nhinan. Yurr walalnydja ŋanya maḻŋ'maraŋal yan. 25-26 Ga ŋunhiliyi wäŋaŋur waŋgany gan miyalk nhinan, yurr ŋayi ŋunhi Djan'tayil* yolŋuny, wäŋa-ŋunhaŋuwuy Bänitjawuy,* makarrpuy Djiriyawuy,* ga yothuwal nhanukalaŋuwal miyalkkal gan nhinan yätjkurr birrimbirr. Ga ŋunhi ŋayi ŋäkul ŋuriŋiyi Djan'tayilyuny miyalkthu ŋanya Djesunhany, ŋunhi ŋayi gan nhinan ŋunhiliyiny wäŋaŋur, bala dhunupan ŋayi marrtjinan nhanukal bala ŋurrkanhaminan bun'kumu-djipthurra ḻukulila nhanukal. Bala ŋayi gan waŋanan mirithinan Djesunhany ŋurikiyiny wakinŋuwnydja birrimbirrwu dhawaṯmaranharaw beŋuryiny ŋunhi yothuwalnydja nhanukal. 27 Yurr ŋayiny Djesuny waŋan buku-bakmaraŋal nhanŋu bitjarr, “Way, ŋurruŋuny ŋathil ŋarra dhu maranhu-gurrupan dhuwal ŋarrakuwuy ŋarra djamarrkuḻiny'. Yaka dhuwal manymak ŋunhi dhu yolŋuy märram djamarrkuḻiwny'tja ŋatha, bala dhu djalkthunna wuŋgangun,” bitjarr.
28 Ga ŋayiny ŋunhi miyalktja buku-bakmaraŋal bitjarr, “Yo Garray. Ga ŋunhi ŋuli djamarrkuḻiyny'tja ga ŋathany ḻuka, bala muṉguynydja ŋunhi ŋatha ŋuli marrtji ḻarryunna munatha'lila, ga ŋayiny ŋuli ŋunhi wuŋgandhuny ḻuka ŋunhiyin bäythinyawuynha ŋatha,” ga bitjarra ŋayi ŋunhi mulkuruny miyalk waŋan.
29 Bala ŋayiny Djesuny nhanukal waŋan bitjarra, “Dhiyaŋiyi nhokal dhärukthuny ŋarranhany ŋayaŋu-ŋamathaŋala. Gatjuy marrtjin. Bilin ŋayi ŋunhi wakinŋuynydja birrimbirryu ganarrthaŋala nhuŋu yothunhany.” 30 Ga marrtjinany ŋayi ŋunhi miyalktja roŋiyinany wäŋalilnydja, nhäŋalnydja ŋayi ŋunhiyi yothunhany nhanŋuwuy ŋayi, ŋayi gan ŋorranany manymaknha, bilin ŋayi ŋunhi birrimbirrnydja waṉḏinan nhanukalaŋaŋur.
Djesuy ḏukmaraŋal yolŋuny buthuru-dhumuknha ga dhärukmiriwnha
Jesus healed a man who was deaf and dumb
Mäk 7.31-37
31-32 Ga beŋuryiny ŋayi Djesuy ganarrthaŋala ŋunhiyiny wäŋa Däyany,* bala ŋayi marrtjinan ŋulatjarr bala buku-ḏaw'yurr ga ŋunhal Djäydan,* ga ḻäynha ŋayi djuḻkmaraŋal ŋunhi guḻundja ŋunhany Galalipuynydja,* yurr balan ŋayi gan ŋunhi marrtjinany yindilila wäŋalil ŋarakalil Dikapulitjlila.* Bala walalnydja ŋunhiliyiny yolŋu'-yulŋuynydja gäŋal Djesuwalnydja yolŋunhan buthurumiriwnhan ga dhärukmiriwnhan. Bala walal waŋanan nhanukal bitjarra, “Buku-djulŋi, ŋathil goŋ-ŋal'yurr dhiyakal yolŋuwal,” bitjarr.
33 Bala ŋayiny Djesuynydja dhunupan yan garr'yurra ŋanya ŋunhiyiny yolŋunhany gänaŋulila beŋuryiny ŋunhi wiripuwurruŋgalnydja yolŋuwal walalaŋgal malaŋur. Ga goŋ ŋayi gulŋiyin buthurulil nhanukal ŋurikalyi yolŋuwal, ga bulu ŋayi goŋlil dhupthurr nhanukiyingal ŋayi, bala mam'maraŋal ŋäṉarrlila ŋurikalyin ḏirramuwala. 34 Bala ŋayi beŋuryiny Djesuy dhupuŋala djiwarr'lila, bala yan ŋayi mirithinan ŋir'yurrnydja ŋorr'yurra manapar, bala waŋanan nhanukal bitjarra, “Yipatha,”* ga bitjarr ŋayi ŋunhi mayaliny' waŋan, “Ma' ḻapthurra,” bitjarr. 35 Ga dhunupan ŋayi ŋunhi yolŋuny buthuruny ḻapthurra, bala ŋayi yan ŋäkula, ga mathany nhanŋu ŋunhi dhayaḻayinan, ga dhunupan ŋayi ŋunhi waŋanany manymakkuŋala.
36 Bala ŋayi Djesuynydja waŋanan ŋunhi wiripuwurrunhany yolŋuny walalany bitjarra, “Yaka nhuma dhu lakaram dhuwalaŋuwuy wiripuwurruŋgalnydja yolŋu'-yulŋuwal,” bitjarr. Yurr walalnydja marrtjin ŋunhi yolŋuny walal mukthurra bala lakaranhaminan, gulkurun ŋayi gan walalany ŋunhi gulmaraŋalnydja. 37 Ga walalnydja ŋunhi yolŋuynydja walal mirithinan yan ṉirr'yurra nhäŋalnydja bala walal gan waŋanhaminan bitjanminan, “Nhä dhuwal ŋayi ga latju'kumany djäma way. Dhuwandja ŋayi ga wiripuny ŋunhan ŋunhi dhärukmiriwnhan ga buthurumiriwnha yolŋuny walalany ḏukmaram.” Bitjarra walal gan ŋunhi lakaranhaminany.
* 7:1 Pharisees * 7:1 Jerusalem * 7:3 Jews * 7:6 Isaiah + 7:6 Isaiah 29.13 * 7:10 Moses * 7:24 Tyre * 7:25-26 Gentile * 7:25-26 Phoenicia * 7:25-26 Syria * 7:31-32 Tyre * 7:31-32 Sidon * 7:31-32 Galilee * 7:31-32 Decapolis * 7:34 Ephphata