4
Ŋathapuy maŋutjiwuy dhäwu mayali'mirr
The parable of the sower
Mäk 4.1-9
(Mathuyu 13.1-9; Luk 8.4-8)
Ga bulu nhakun ŋayi Djesuy ŋurruyirr'yurr dhäwu lakaraŋal, yolŋuwal walalaŋgal ŋunhili galki yindiŋur guḻunŋur yäkuŋur Galali,* yurr raŋiŋura. Ga yolŋuny walal ŋunhi ḻuŋ'thurrnydja dharrwan mirithirra nhanukal balayiny. Bala ŋayiny Djesuny ŋal'yurra marthaŋaylila. Bala ŋayi gan nhinanan marthaŋayŋura, yurr märr barrku gumurrŋurnydja wäŋaŋurnydja. Ga marŋgikuŋalnydja ŋayi walalany gan ŋunhi wiripu ga wiripun romdja malany, yurr dhäwuny mala ŋunhi dhulmu-mayali'mirra, bitjarra ŋayi gan ŋunhi lakaraŋalnydja walalaŋ gam',
“Yo. Ŋäkuny walal ŋamathaŋun yan: Waŋganydhuny waluy yolŋu marrtjin gätni-djämamirr lämu-nhirrpanaraw maŋutjiw ŋathaw birraliw. Ga ŋunhi ŋayi marrtjin djalkthurrnydja ŋathany mala maŋutjiny, wiripuny maŋutji ŋatha malany galkirrin ḏällila munatha'lil dhukarrlila, ga ŋunhi warrakan'tja mala marrtjin, bala yan ḻukanan. Ga wiripuny maŋutji mala ŋatha galkirrin guṉḏamirrilila wäŋalil, ŋunhiwilin ŋunhi munatha' ḏaŋawuklila. Ga bondin yan ŋayi ŋunhi ŋutharnydja ḏukitjmirriyinany. Ga ŋunhi nhakun waluny dhawaṯthurr bala yan räwakkuŋala ŋunhi ḏukitjtja, bili ŋuriki ḏukitjkuny wärrurrny'tja ŋunhi bäyŋu yan muka ŋula ŋuthanany ṉiṉ'thunany. Ga wiripuny maŋutji ŋatha malany galkirrin ḏimiṯimirrmirrilila, yurr dhamany'tjurrnydja maṉḏa ŋunhi ḏukitjtja rrambaŋin birralin ga ḏimiṯimirrnha. Bala ŋayiny ŋunhi ḏimiṯimirrmirrnydja mulmu ŋuthar mirithinan, bala ganydjarrnha dhawar'maraŋal ŋurikiyiny birraliwnydja, ga bäyŋun ŋayi ŋunhi ŋathany ŋuthana maŋutjimirriyinyany manymakthinyany. Ga wiripuny mala maŋutji ŋatha galkirrin manymaklila munatha'lil, bala ŋayiny ŋunhi ḏukitjtja ŋuthar buṯ bitjarra ŋamathinan yan, bala borummirriyinan dhaŋaŋdhinan dhika mirithinan, giḻyurra gan ŋathany, wiripuny märr dhaŋaŋ, ga wiripuny märr mirithirra dharrwa, ga wiripuny gan gurrwurr'yurra.” Ga balanyan ŋayi gan ŋunhi dhäwuny lakaraŋal.
Ga bulu ŋayi Djesu waŋan dhawar'maraŋalnydja bitjarra gam', “Ŋäma muka nhuma ga? Ga buthuru-bitjurrnydja walal ŋamathaŋun, märr nhuma dhu ŋämany dharaŋana ŋuyan dhiyak dhäwuw.”
Nhaku ŋayi gan Djesuy dhäwu lakaraŋal mayali'mirrnydja
Why Jesus used stories with meanings
Mäk 4.10-12
(Mathuyu 13.10-17; Luk 8.9-10)
10 Ga beŋuryiny ŋayi gan Djesuny nhinan gänan, ga walalnydja ŋunhi 12-dja ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu ga wiripuwurrnydja yolŋu walal marrtjinan nhanukal bala walal ŋanya dhä-birrka'yurra bitjarra, “Way! Garray, mak napurruŋ mayali' lakaraŋ ŋunhiŋuwuyyi dhäwupuy,” bitjarr. 11 Ga ŋayiny Djesuny waŋan bitjarra, “Nhumany dhuwalawurrnydja ŋunhi ŋarrakuny ḻundu'mirriŋu mala yanbi marŋgimirra ŋurukuny ŋunhi Godkalaŋawnydja djinawa'wuywuny ŋuyaw, bilin ŋayi gan ŋunhi God-Waŋarryuny nhumalaŋgal warralkuŋala. Yurr lakaramany ŋarra ga dhuwal mayali'mirriyamany ŋurikiwurruŋgun yolŋuw walalaŋ, ŋunhi walal yaka yan gulŋiyinya God-Waŋarrwal Romlil.”
12 Ga dhiyak+ ŋunhi gämurruwny'tja gam.
“Dhiyaŋuwurruyyiny yolŋuy walal dhu ga nhäma warray,
yurr bäyŋun walal dhu ŋunhi maḻŋ'maramany.
Ga ŋunhi walal dhu ga ŋämany ga buthuru-bitjundja,
yurr bäyŋuyi yan walal dhu ŋunhi dharaŋandja.
Ga ŋunhi walal balaŋ ŋänhany be dharaŋanany,
walalnydja balaŋ ŋunhi bilyunan God-Waŋarrwala,
märr ŋayiny balaŋ walalaŋ ŋunhi bäy-lakaranhan.”
Djesuy gan dhuwurr-lakaraŋal ŋathapuy dhäwu warraŋulkuŋal mayalin'
Jesus explained the parable of the sower
Mäk 4.13-20
(Mathuyu 13.18-23; Luk 8.11-15)
13 Bala ŋayi Djesuy lakaraŋala walalaŋ bitjarra, “Yaka yan nhuma ga dhuwal dharaŋandja muka? Dhuwandja ŋunhi dhäwu mayali'mirrnydja? Ŋuli nhuma ga yakany dharaŋul dhuwal dhäwu, ga nhaltjanna nhuma dhu ŋunhi dharaŋan wiripuny mala dhäwu. 14 Yolŋu ŋunhi ŋayi ŋuli ga dhäwu lakaram Godkalaŋuwuynydja, ŋunhiyiny ŋayi balanya nhakun gätni-djämamirra, ŋunhiny ŋayi ŋuli ga ŋathan mala maŋutjin lämu-nhirrpan, ŋunhi ŋarra lakaraŋal nhumalaŋ ŋäthil. 15 Ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋunhi ŋäma warray ŋunhiyi God-Waŋarrwuny Dhäruk, yurr ŋayaŋuynydja balanyaraynha nhakun ŋunhi dhukarr gumurr-ḏäl munatha', ŋunhi ŋayi gan ŋatha mala maŋutji galkirrin ŋunhiliyi wäŋaŋur. Yo. Ŋäma warray nhuma ŋuli ŋunhi God-Waŋarrwuny dhäruk, yurr dhunupan ŋayiny ŋuli ŋunhi Djaytindja* marrtjiny bala djaw'yunna nhanukalaŋuŋur ŋayaŋuŋurnydja ŋunhiyiny God-Waŋarrwuny dhäruk. 16 Ga wiripuwurruynydja yolŋuy ŋuli ga ŋunhi dhäruk ŋäma, ŋayaŋuynydja balanyaraynha nhakun ŋunhi wäŋa munatha' guṉḏamirr, ŋunhi ŋuli ŋathany mala maŋutjiny galkirri ŋunhiwiliyiny wäŋalil munatha'lil, ga ŋäma warray ŋayi ŋuli ŋunhiyi dhäruktja, bala dhunupan ŋayi ŋuli ŋunhi märramany gumurr-ŋamathinyawurra. 17 Yurr yakan ŋayi ŋuli ŋunhi dhäruktja gärri mirithiny nhakun ṉiṉ'thurrnydja; yan walal ŋuli ŋunhi guwarr yan ŋurikiyi goŋ-djarryundja. Ga ŋunhi nhakun walal ŋuli gärri ŋayaŋu-miḏikinyamirrililnydja romlil ga ŋulnyirrlilnydja, ga dhunupan bala yan walal ŋuli nhakun gananna, gulyunna beŋuryiny Godkalaŋuŋurnydja dhärukŋur.”
18 “Ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋäma dhäwu balanyaraynha ŋayaŋuy nhakun ŋunhi munatha' ḏimiṯimirrmirr. 19 Yurr ŋayaŋuŋurnydja walalaŋgal ŋuli ŋunhi dhaŋaŋdhirrnydja ŋula nhän mala wiripun; balanya nhakun warwun mala dhuwalaŋuwuynha munatha'wuynha. Ga bitjanna walal ŋuli ga ŋunhi guyaŋany yanbi walal dhu ga ŋayaŋu-djulŋithirrnydja ga gana'yirrnydja ḻukunydja'kunhaminyaraynha yan romdhuny. Ga djälthirrnydja walal ŋuli ga mirithirrnydja ŋula nhakun yan mala. Yo, dhiyaŋiyin malaŋuy ŋuli ŋunhi ŋapa-dhurrthurryundja, nhakun gungamany God-Waŋarrwuny dhäruk ŋuthanaŋurnydja yolŋuwalnydja walŋaŋur, ga yakan nhakun ŋuli ŋunhi walŋany nhanŋu ŋuthul borummirriyiny. 20 Ga wiripuwurruynydja yolŋuy walal ŋuli ga ŋunhi ŋäma dhäwu balanyaraynha ŋayaŋuy nhakun ŋunhi munatha' buḻŋu'kunhawuy. Ŋunhi walal ŋuli nhakun ŋämany Godkalaŋuwuynydja dhäwu, bala ŋuli ŋunhi dhäruktja ŋuthanna nhanukal, bala borummirriyirra; wiripuny märr ḻurrkun', ga wiripuny märr gaŋga dharrwa, ga wiripuny dharrwan yänan walalaŋgal ŋuli ŋuthan.” Ga bitjarryin ŋayi gan ŋunhi Djesuy dhuwurr-lakaraŋalnydja ŋunhiyiny dhäwu ŋunhi dhulmu-mayali'mirrnydja.
Dhäwu mayali'mirr djarraṯawun'buy
The parable about the lamp
Mäk 4.21-25
(Luk 8.16-18)
21 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr, “Ŋunhi ŋuli yolŋuy lanhdhirrany dhuŋgur'yun, ga wanhawala ŋayi ŋuli ŋunhi nhirrpandja? … ŋoylila djuḻuḻ'maram? … ŋany dhurrthurryunna ŋayi ŋuli banikin'thun muka? … dhurrparaman ŋunhiyiny? Bäyŋu. Yan ŋayi dhu ŋunhi märramany, bala ŋal'maraman garrwarlila. 22 Yo, nhä ga ŋunhi ŋorra djuḻuḻ'maranhawuy, ŋunhiyiny dhu dhawaṯthurra warraŋullila gaykarraŋlila, ga nhä ga ŋunhi ŋorra dharrpanawuynydja dhu maḻŋ'thurra warraŋulthin.” 23 “Yo, buthuru-bitjurrnydja walal yuwalkkuŋun yan ŋurikin ŋunhi djinawa'wuywun dhäwuw, märr nhe dhu ŋunhi ŋämany dharaŋana yan.”
24 “Manymakkuŋ yan gi guyaŋiny ŋunhi nhä nhe ga ŋäma. Ŋayiny dhu nhuna ŋunhi mel-dhunupan yan waŋiny, biyak yan bili nhakun nhe ŋuli ga ŋunhi wiripuwurruny yolŋuny walalany wiripuŋuyam nhäma. Ga mirithin yan ŋayi dhu ŋunhi nhunanhany dhä-gir'yurr. 25 Bili ŋunhi ŋayi ga ŋula yolthu yolŋuy ŋayatham Garraywuŋuny gurrupanawuy ŋula nhä malany, ŋayiny dhu God-Waŋarryuny ŋanya bulun gurrupan bukulila ŋal'maram. Ga ŋuli dhu ga yolŋuy yakany ŋayatham God-Waŋarrwuŋuny ŋula nhä malany, ŋunhiyiny ŋayi dhu warrpam'nha yan djaw'yurr.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.
Mayali' ŋathawuy ŋuthanawuy
The parable of the growing seed
Mäk 4.26-29
26 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan bitjarr, “God-Waŋarrwuny Rom dhuwal balanya nhakun ŋunhi gätni-djämamirr, ŋunhi ŋayi ŋuli marrtji lämu-nhirrpan ŋatha mala maŋutji. 27 Manymak munhawuny ŋayi ŋuli ga ŋunhi yolŋuny ŋorran, ga rur'yundja ŋayi dhu ŋunhi goḏarrny'tja bala ŋayi ŋuli djämany wiripun, wiripuŋuynha ŋayi ŋuli ḻay-ḻayyun djämay. Yurr ŋunhi lämu-nhirrpanawuynydja ŋathany ŋuli marrtji biṯthunna, ŋuthandja ŋuli ŋunhi yindithirra dhika, ga ŋayiny ŋunhiyiny yolŋuny yakan marŋgi nhaliy ŋayi gan ŋunhi ŋuthar. 28 Yo, dhiyaŋ bili yan ŋayi ŋuli ga ŋunhi munathay' ŋuthanmaramany ŋunhi ŋathany lämu-nhirrpanawuynhany. Ŋurruŋuny ŋathil ŋayi ŋuli ŋunhi ŋuthanmaram ŋunha wärrurr, bala ŋuli ḏukitjtja dhawaṯthunna, ga bitjanna bili ŋayi ŋuli marrtji ŋunhi ŋuthandja yindithirra muḻkurrmirryirra, ga yan bili-i-i-i ga muḻkurr ŋayi dhu ŋunhi ŋathamirriyirr borummirryirr. 29 Ga ŋunhi ŋayi dhu ŋunhi ŋathany dhakalnydja borumdhirr, bala ŋayiny ŋuli ŋunhi yolŋuynydja dhunupan yikin märram, bala ŋayi dhu marrtji gulkthunna, bili ŋayi ŋunhi ŋatha-ŋamakuli'yan waluny.” Ga bitjarra ŋayi gan ŋunhi Djesuy lakaraŋalnydja.
Mayaliy' ga lakaram nyumukuṉiny'puy maŋutjipuy dharpapuy
The parable of the mustard seed
Mäk 4.30-34
(Mathuyu 13.31-32,34; Luk 13.18-19)
30 Ga bulu ŋayi Djesu waŋan dhä-birrka'yurr walalany bitjarr, “Yo, nhäthinya bili ŋunhi God-Waŋarrwuny Rom? Nhä dhika limurr dhu mayaliny' lakaram yolŋu'-yulŋuwnydja dharaŋanaraw? 31 God-Waŋarrwuny dhuwal Rom walŋa warray ga ŋuthanamirr, balanya dhuwal nhakun ŋunhi genydja' nyumukuṉiny maŋutji borum. Bäyŋun gi ŋula wiripuŋuwnydja dharpaw mala maŋutji balanyayiny dhärri nyumukuṉiny'tja mirithirrnydja. Ga ŋunhi ŋuli yolŋuy lämu-nhirrpandja ŋunhiyiny maŋutji munatha'lilnydja, 32 bala ŋayi ŋuli ŋunhiyi ŋuthandja marrtji yindithirra mirithirra, ga waṉany mala nhanŋu ŋunhi bitjarryi bili yan ŋuthar yindithindhi. Bala walalnydja ŋuli warrakan'tja mala marrtjiny bala djäman walalaŋguwuy walal yalun' mala waṉa'lilnydja malaŋulil.” 33 Yo, lakaraŋalnydja ŋayi gan ŋunhi Djesuynydja dharrwa mirithirr dhäwuny mala mayali'mirriyaŋalnydja, märr walal gan marŋgithinan, bala yan dharaŋara. 34 Bitjarr bili yan ŋayi gan ŋunhi dhäwuny mala walalaŋ lakaraŋal mayali'kurra yan. Ga nhanukalaŋuwala yan malthunamirriwal walalaŋgal ŋayi gan warraŋulkuŋalnydja lakaraŋal mayaliny' dhäwupuynydja mala, märr walalnydja gan ŋunhi yuwalknha yan marŋgithin ga dharaŋar.
Djesuy wapurarrkuŋal yindi gapu ga wata
Jesus calmed a storm
Mäk 4.35-41
(Mathuyu 8.23-27; Luk 8.22-25)
35 Ga ŋuriŋiyi bili waluy yurr munhawun, ŋayiny marrtjin waluny gärrinan, bala ŋayi Djesuny waŋanan bitjarra malthunamirriwalnydja mala nhanukalaŋuwal, “Go limurr marrtjin, buḏapthunna ŋunha-gali'lila,” bitjarr. 36 Bala walal ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala marrtjinan, ga ŋunhi yolŋu'-yulŋunhany mala walal ganarrthaŋala, ga Djesunhany walal gaḏaymara, bala walal buḏapthurra. Ga wiripu marthaŋay mala marrtjin malthurryi walalaŋ. 37-38 Ga watany walalaŋ ŋunhi yindin bunanany, yurr ŋayiny marrtjin Djesuny ŋunhi yakurrnha ŋorran ŋunhiliyiny marthaŋayŋurnydja, ḻiya ŋayi ŋal'yurr ḏämbupuylil, bala marrtjin ŋorranan. Bala gan gapuny rur'yurra mirithinan, bala marrtjin ŋunhi gapuny wapthurra balayin marthaŋaylila, galki balaŋ ŋunhi marthaŋaynydja guḻwuḻyunan. Yurr ŋayiny marrtjin mukthurra bala Djesuny ŋorran dhuḏiŋurnydja marthaŋayŋur ḻiya-gorruŋal marrtjin ḏämbupuyŋur. Bala walalnydja ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu marrtjin, bala dhirr'yurra ŋanya, “Way, Garray. Rur'yurr! Dhuwal limurr dhu dhiŋga'-dhiŋgaman,” bitjarr. “Muka bäyŋu nhe gi dhuwal warwuyurrnydja. Nhaku nhe marrtji dhuwal ŋorrany? Dhiŋgaman limurr dhu dhuwal.” Bitjarr walal ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala nhanŋu waŋan.
39 Bala ŋayi Djesuny rur'yurrnydja, bala dhunupan waŋanany dhärukthuny ḏälyun watawnydja bitjarra, “Ma', gulyurra!” ga gapuwnydja muka ŋayi waŋan bitjarr, “Way mukthurra,” bala gapuny ŋunhi nyimdhurra wapurarryinan.
40 Bala beŋuryiny ŋayi bilyurrnydja, bala waŋan bitjarra, “Nhaku nhuma ga dhuwal barrarirrnydja? Yaka nhuma gi dhuwal märr-yuwalkthiny muka? Baḏak yan nhuma dhu ga dhuwal ŋarrakuny märr-dhumbal'yun?”
41 Bala walalnydja nhanŋu ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala mirithinan yan ŋoy-gärrinany, ga waŋanhaminany walal bitjanminan, “Yol ŋayi dhuwal yolŋuny? … märr ŋayi ga dhuwal waŋa gapunhany ga watanhany, ga dhunupan ŋanyanhany dhu ŋunhi dhäruk märraman.” Bitjarra walal gan ŋunhi ḻundu'mirriŋuny mala waŋanhamin.
* 4:1 Galilee + 4:12 Isaiah 6.9-10 * 4:15 Satan