Amakúlu ge Entumwa
Obweébeembezi
Omwaandiki we echitabu cha Amakúlu ge Entumwa akaba ali Luka. Weényini niwe ayaayaandikile echitabu che Empola Nzima éecho chilikwéetwa Luka. Luka akaba ali omuuntu atali Muyahudi. Akaba naalibata ne entumwa Paulo omu nzeendo bunaanka zoómwe zo kwoólekeelela Empola Nzima habwa Yeézu Kristu (Abakolosai 4:10-14). Paulo akagaamba nka nikwo Luka akaba ali oómo wáaho wa abahálila abaabeele nibamuzuna (2 Timoteo 4:11; Filemoni 24). Káandi akaba ali “omulaguzi engaanzi” (Abakolosai 4:14).
Luka akaandika echitabu cha Amakúlu ge Entumwa aha myáaka ya 60-64 káyaabeele Yeézu yaázeelwe, obuchilo yaabele ali hamo na Paulo omu muzihwa gwa Rúumi. Nitusoomboókelwa nka nikwo Luka akaandika echitabu echo aha myáaka ezo, habwo kuba obuchilo echitabu nichihwa Paulo akaba atakamazile kubohwa kwoómwe.
Luka akaandika echitabu che Empola Nzima za Luka hamo ne echitabu cha Amakúlu ge Entumwa aha muuntu óogwo akaba naayétwa Teofiilo. Luka akamwaandikila Teofiilo, bakamweeta nka nikwo no “owi isima” (Luka 1:1-3). Teofiilo óogwo, ababuya béenzi be Bibulia nibateekuza nka nikwo akaba ali oómo wa abakúlu ba Rúumi áabo abaachuúngukile. Nóobu kábilaaba Luka alimwaandikila Teofiilo, Luka akaba alamwiile kubaándikila abeekiliza bóona, Abayahudi hamo na Abanyamahaánga, babisóme ebitabu ebyo.
Echitabu cha Amakúlu ge Entumwa no luzeendelezo lwe Empola Nzima za Luka (Amakúlu ge Entumwa 1:1-2). Nichitaándikila áaho echitabu cha Luka chaamalilize. Omu chitabu cha Amakúlu ge Entumwa, Luka naasoomboola amahano ge ensoonga bwooli áago akabona aha bubaandizo bwe ekelezia ya aha butaándiko. Echihika choómwe chiháango chikaba no kwoóleka nka nikwo Múungu yaázisaambeeze Empola Nzima za Yeézu, no óokwo yaázikulize no kuzifuuha ekelezia habwe emilimo yo Omwooyo Mutakatíifu.
1
Obweébeembezi
1 Owe engoonzi Teofiilo, omu chitabu chaanze cho kutaándika, nkakwaándikila habwa amagaambo góona áago Yeézu yaákozile no kweégesa, kuluga ha bubaandizo
2 kuhika echilo éecho yaatweelwe kuzeenda omu igulu. Atakatwéelwe, akabalagila ha muháanda gwo Omwooyo Mutakatíifu entumwa zoómwe áabo yaabeele atoólize.
3 Ha mwáanya gwe ebilo makúmi aána káyaabeele yaayagaleezwe kuhicha kufwa, akaba naayeyoleka hali ezo ntumwa káandi na káandi, naayemanyisa butúnu nkokwo ali mwooyo, no kubeégesa amagaambo go obukáma bwa Múungu.
4 Echilo chimo, obuchilo Yeézu akaba naálya hamo ne ezo ntumwa, akabalagila, “Mutalugamo omu chikaali cha Yeruzaléemu. Náho mutegamilíle omwo nyini, kuhika obuchilo óobwo muleenaánkula Omwooyo óogwo Táata yaabeésagiize íimwe kulabila amagaambo gaanze áago mbele niimbagaambila.
5 Kuba, Yohana akabatiza abaantu aha méenzi, náho ahaleéza ha bilo bíche íimwe nimubatizwa aha Mwooyo Mutakatíifu.”
Yeézu naabeesuúlulukiza abaheémba ikúmi no oómo
6 Bityo, omu buchilo ezo ntumwa kázaakobile hamo na Yeézu, zaámubúuza, “Mukáma wéetu, obuchilo obu niho olaábasubiza Abaiziraeli obukáma bwáabo?”
7 Náwe yaábagaambila, “Obuchilo nali emihaanguko za amagaambo ago, ti géenyu kumanya, ha kuba ni Táata weénka óogwo ha buzizi bwoómwe yaálamwíile nigabáho iíli.
8 Náho nimwiinaánkula obuhicha obuchilo Omwooyo Mutakatíifu aleeza hali íimwe, nimuba nimuunyatula íinye omuli Yeruzaléemu ne enkasi ezíindi zóona ze éensi ya Yudea, na Samaria, no kuhika hóona ha muhélo gwi ihaánga lye éensi.”
Yeézu naalelema kuza omu igulu
(Luka 24:50-53; Mariko 16:19-20)
9 Obuchilo Yeézu yaámazile kubagaambila entumwa zoómwe ago, nibamuleeba bóona, ahonyini akasutulwa kuzeenda omu igulu. Obwíile bwaámusweekelela, tibalamubweene káandi.
10 Obuchilo bakaba bacháali nibalaangamila améeso gáabo olugulu, bwaangu ahonyini, héehi nábo, beemeelelaho abakwaáta bábili áabo bakaba bazweele ebizwáalo bilikwéela!
11 Baágaamba, “Íimwe bakwaáta ba Galiláaya, kamweemeeliile aha nimuleeba omu igulu? Ogu Yeézu ayaátwaalwa kuluga hali íimwe kuzeenda omu igulu, aleeza káandi aátyo nyini, nko óokwo mwaámuleeba naazeénda omu igulu.”
Mathia naatóozwa kuba entumwa
12 Mala entumwa baalugáho aho ahi ibaanga elyo elilikwéetwa Mizeituni, baásuba omu chikaali cha Yeruzaléemu. Hakaba hali héehi, nko oluzeendo lwe echilo che Endaálikizo.
13 Baátaaha omu muzihwa, baázeenda baáhanama omu chiseenge echoombekilwe olugulu ye éenzu omwo baabeele nibeekala. Ezo ntumwa nibo aba: Peétero, Yohana, Yakobo, Andrea, Filipo, Tomaso, Baritolomayo, Matayo na Yakobo, ali mutábani wa Alfayo. Káandi bakaba baliho Simoni, óogwo akaba ali Omuzelóote, na Yuda, ali mutábani wa Yakobo.
14 Aba bóona bakaba bakoba aho kumusaba Múungu ha nsoonga eémo, hamo na Mariamu nyina wa Yeézu, na abakázi abáandi, na badugu ba Yeézu.
15 Omu mwáanya ogwo, hakaba heena omukobo gwa abeekiliza. (Obwíinzi bwa abaantu bukaba buli igana límo na makúmi ábili báti.) Niho Peétero yeémeelela ahagáti yáabo,
16 yaábagaambila, “Badugu baanze, amagaambo ago agaayaandikilwe omu Maandiko Amatakatíifu habwa Yuda, gakaba gali lwaampaka gahikiílizwe. Ago gakagaambwa no Omwooyo Mutakatíifu kulabila hali Daudi habwe empola za Yuda, ayaábeebeembeliile áabo abamukwaásile Yeézu.
17 Akabalwa kuba entumwa muzeenzi wéetu, akaboneswa ikola eli hamo neechwe.”
18 (Obuchilo obwo, Yuda akagula ensaambo hali ezo mpilya éezo yaáyanaankwiile kwiingana ne echikolwa choómwe chibi. Omwo niho yaágwíile buzuúma, éenda yoómwe ekaátika, na amala goómwe gaáseeseka ahéelu.
19 Empola ze echigaambo echo zaámanyiika ha batúuzi bóona ba Yeruzaléemu. Ha bwéecho baáziluka ensaambo ezo izíina lya Akeldama kuluga omu lulími lwáabo, ensoonga yaáho, Ensaambo ye Enságama.)
20 Peétero yaázeendelela omu kugaamba, “Kuba amagaambo ago agaándikilwe omu chitabu che Enzina nigo aga,
‘Éenzu yoómwe eébe no obufúuzi,
hataákubaho omuuntu óogwo alaasigala aho.’
“Káandi chaandikilwe,
‘Omulimo gwoómwe gwo kweémeelelela,
ahaábwe omuuntu oóndi.’
21 “Ha bwéecho, ni lwaampaka atoózwe omuuntu oóndi óogwo ayaakulaatileene neechwe obuchilo bwóona óobwo Omukáma Yeézu akaba ali hamo neechwe,
22 kubaandiza obuchilo óobwo Yeézu akabatizibwa na Yohana kuhicha obuchilo obu yaátweelwe kuzeenda omu igulu. Óogwo alaatoózibwa, naayeéndelwa aábe hamo neechwe kugaamba obubona bwo okuzooka kwa Yeézu.”
23 Bityo, baatáho amazíina ga abaantu bábili. Oómo akaba ali Yozéfu ayaabeele naayétwa Barsaba, káandi akaba ayina izíina eliindi Yusito. No wa kábili, akaba ayétwa Mathia.
24 Baámusaba Múungu omu kugaamba, “Mukáma, níiwe olikumanya emiganya ya abaantu bóona. Ha bwéecho, nitukusaba otwoóleke noóha omuli aba bábili waámutoólize nka nikwo,
25 atwaále omwáanya ogu gwo obuheéleza bwe entumwa éezo Yuda alekile, obuchilo yaáfwiile no kuzeenda ahaantu áaho ahalikumugasa.”
26 Mala baáyesa olweeso, lwaámugweela Mathia, yaátelaniswa na abo entumwa abáandi ikúmi no oómo.