Ilagano lya Katali, Ilagano Linyale kwa Wanhu Weng’ha 1 Wandewa 1

Lyandiko lya mwaluko lya

Wandewa

Chilongole

Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa aho hamwande navyali chitabu chimwe chikulu. Nachigawanulwa kuli vitabu vili kuli Seputuajenti, navilavigwa katali ng'hatu na ndo Ilagano lya Katali kuli ndonga ya Chigilichi cha katali. Hailinguzeleka whaani yandiche vitabu avi vya 1 Wandewa na 2 Wandewa ama kuviwika kuli koneka aku. Munhu yandiche vitabu vya Wandewa nakatumiya kalatasi zimwenga za katali kuli kuvyandika (ulole 1 Wandewa 11:41, 14:19 na 14:29). Hailinguzeleka kahi kota nili vitabu avi navyandichigwa na kuwichigwa goya. Ndo kukomya kota nawasinda kwandika na kuviwika goya kulawa loyalechelwe mndewa Yekoniya kulawa kuli isi ya chijenzi ako Babuloni, kuli mwaka wa 561 Yesu yang'hali kupondigwa, kwa vila mbuli ayi naisimilwa kuli 2 Wandewa 25:27. Wasomile wenji wa mbuli zilinguwala Bibiliya wangijesa kota honhu hakulu ha vitabu avi nahandichigwa miyaka minji loung'hali mhela awo.

Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa vyangusimila mbuli za chila mndewa wa Isilaeli na Yuda kulawa kuli mhela wa ulongozi wa Solomoni, mhela wanhu wa isi azi mbili vyowawele wang'hali welumbile. Vitabu vya 1 Wandewa na 2 Wandewa vyangusimila ndaze undewa wa Isilaeli ilumbile vyougawanuche na kuwa kuli banzi mbili, ziwele nazali ziwinza mbuli zilivinji, mbaka hala banzi azi mbili vyozilemwele na wanhu wake kuhilikwa kuli isi za chijenzi. Yalingwandika kangumpugajiza chila mndewa leka yavizele kota nayali yomuwinza Nguluwi kwa kukomya ama hebu. Wandewa wamwe “nawadita ganojile hali Mkulu Nguluwi” (2 Wandewa 18:3). Wanji “nawadita gehile hali Mkulu Nguluwi” (2 Wandewa 21:2). Yalingwandika kangusimila ng'hatu mbuli za ulongozi wa wandewa waditile ganojile hali Mkulu Nguluwi na kulajila kota mbuli zilingulutilila goya kuli chila wanhu wa isi zangulawa kuli kukundigwa kwa mndewa hali Nguluwi. Kuli 2 Wandewa 17:7, twangusoma kota Waisilaeli nawaholigwa na kuhilikwa kuli isi ya chijenzi kwa vila “Waisilaeli nawadita gehile hali Mkulu Nguluwi” na kwa vila “nawajifugamila milungu.”

Gali mgati ga kuli 1 Wandewa

1. Sula ya 1-11 zangusimila ndaze Solomoni, mwana wa Daudi vyoyawele mndewa na mbuli za ulongozi wa heye wa Isilaeli ilumbile.

2. Kuli sula ya 12-16 twangusoma kuwala kugawanuka kwa undewa wa Isilaeli na Yuda na wandewa wamwenga wa wanhu wa isi azi mbili.

3. Sula ya 17-19 zangusimila mbuli za mijito ja mloli Eliya na kuwala nhing'hano ziwele hali heye Eliya na mndewa Ahabu wa Isilaeli.

4. Sula ya 20-22 zangusimila kuwala kuduma kwa ulongozi wa mndewa Ahabu kuli Isilaeli na mbuli za wandewa wanji wawele nawalongoza vyoudumile ulongozi wa heye, hamwe na mbuli za wandewa wa Yuda.

Mazuwa ga kuduma ga mndewa Daudi

1 Mhela mndewa loyawele sekulu ng'hatu, vitumagwa wa heye nawamgubika kwa migolole, ila hawezile kupata ivuche. 2 Ahyo nawamlonjela, “Mkulu wa hetwe mndewa, fola tukupalile mhinza yakukolele mijito na kukulolela na kuwasa hamwe na hegwe leka yakupe ivuche.”

3 Hamba nawapala mhinza yalingoneka yanojile kuli isi yeng'ha ya Isilaeli, nawampata mdala yumwe yanojile yalinguchemigwa Abishagi, Mshunami, nawamigala kwa mndewa. 4 Mdala ayo nayali yokoneka yanojile lukami. Lelo nakaluka kumkolela mijito na kumlolela mndewa. Mndewa nakawasa na yula mhinza, ila kwa chiwalo cha ivuche hela.

Adoniya kangipalila undewa

5 Mhela awo, Adoniya, yawele mayake ndo Hagiti, nakaluka kidaya na kulonga, “Ndowa mndewa.” Lelo nakalajiza yawichilwe goya mituka ja kubulunwa na falasi na wakwina falasi na wamizi makumi gahano walingulongola kuno wobilima. 6 Ila kulawa Adoniya loyapondigwe, mhaza wa heye Daudi, hamng'hanuchile mwanage ne zuwa limwe ne kumuuza, “Lekachoni kwangudita ahyo?” Adoniya nayali yokoneka yanojile ng'hatu, nakapondigwa Abusalomu, hamba nakapondigwa heye. 7 Adoniya nakalongasa na Yoabu, mwana wa Seluiya na mtambika Abiatali, nawo nawakunda kumuwinza na kumtanza heye. 8 Ila mtambika Sadoki na Benaya, mwana wa Yehoyada na mloli Natani na Shimeyi na Leyi, hamwe na wamizi wa chiuyeng'ha wa Daudi, hawakundile kumuwinza Adoniya.

9 Zuwa limwe, Adoniya nakalavya nhambiko ya ing'holo na isenga na milogota jinonile kuli honhu halinguchemigwa Iganga lya Izoka, habehi na nzasa ilinguchemigwa Eni-logeli. Nakawalalika wakalumbu wa heye kuli mnvina ya nhambiko ayo wawele ndo wana wanji wa mndewa na vilongozi weng'ha wa nhanzi ya Yuda, 10 ila hawalaliche mloli Natani na Benaya na wamizi wa chiuyeng'ha wa mndewa Daudi na Solomoni mng'holoze.

Solomoni kanguwichigwa yawe mndewa

11 Aho ndo Natani nakaluta kwa Batisheba, mayake Solomoni, nakamuuza, “Ndaze, hauhuliche kota Adoniya, mwana wa Hagiti nakeholela ludali lwa mndewa na mkulu wa hetwe Daudi ne heye kuvizela? 12 Lelo, ubeteze ndikulonjele ndaze vyouweza kuulohola ukomu wa hegwe na wa mwanago Solomoni. 13 Ulute kwa mndewa Daudi na umuuze, ‘Mkulu wa heni mndewa, ndaze hundahile heni chitumagwa wa hegwe ulonga, “Ndikomya, mwanago Solomoni kolongoza honhu ha heni na kochikalisa kuli chigoda cha heni cha undewa?” Naiwa ndaze lelo Adoniya nakawa mndewa?’ 14 Louwa ulutilila kulongasa na mndewa, heni ndokwinjila na kutawiza ulonzi wa hegwe.”

15 Lelo, Batisheba nakaluta kumlola mndewa kuli chihengo cha heye, honhu hawele Abishagi, Mshunami nayali yomkolela mijito. Mhela awo mndewa nayali sekulu lukami. 16 Batisheba nakamfugamila mndewa kwa kumhulichiza, mndewa nakamuuza, “Kwangugana choni?” 17 Batisheba nakedichila, “Mkulu wa heni, nawilaha hali heni, chitumagwa wa hegwe na hali Mkulu Nguluwi, Nguluwi wa hegwe, ulonga, ‘Mwanago Solomoni kolongoza honhu ha heni na kochikalisa kuli chigoda cha hegwe cha undewa.’ 18 Ila lehano, Adoniya nakawa mndewa, nagwe huvizelele. 19 Nakalavya nhambiko ya misenga na milogota jinonile na ming'holo na kuwachema wana weng'ha wa mndewa na mtambika Abiatali na Yoabu, chilongozi wa wamizi, ila chitumagwa wa hegwe Solomoni hamchemile. 20 Lelo, mkulu wa heni mndewa, Waisilaeli weng'ha wangukubeteza leka uwalonjele munhu yawele kochikalisa kuli chigoda cha hegwe cha undewa, honhu ha hegwe. 21 Wone haiwa ahyo, mhela hegwe mndewa wa heni houbagama, heni hamwe na mwana wa heni Solomoni toditilwa vibi kota wabelenhuche.”

22 Mhela Batisheba loyawele yolutilila kulongasa na mndewa, mloli Natani nakenjila kuli ng'handa ya mndewa. 23 Wanhu nawamlonjela mndewa, “Mloli Natani ka hano.” Naye loyamfichile mndewa nakamfugamila mndewa mbaka kumeho kwa heye nakudoliza hasi. 24 Aho ndo Natani nakalonga, “Mkulu wa heni, ndaze, nakulonga, ‘Adoniya kolongoza honhu ha heni na kochikalisa kuli chigoda cha heni cha undewa?’ 25 Kwa vila lehano nakaluta kulavya nhambiko ya misenga na milogota jinonile na ming'holo na kuwalalika wana wa mndewa na Yoabu, mkulu wa wamizi na mtambika Abiatali. Ulole, wangulya na kunwa hali heye na kulonga, ‘Wikale mhela winji mndewa Adoniya.’ 26 Ila hanyhemile heni, chitumagwa wa hegwe ne mtambika Sadoki ne Benaya, mwana wa Yehoyada ne chitumagwa wa hegwe Solomoni. 27 Ndaze, aga geng'ha nakugakola gwegwe mndewa wa heni ne kutulonjela vitumagwa wa hegwe, munhu yawele kochikalisa kuli chigoda cha hegwe cha undewa honhu ha hegwe?”

28 Mndewa Daudi nakamlonjela “Nyhemele Batisheba.” Batisheba nakaluta kwa mndewa na kwima hali heye. 29 Hamba mndewa nakelaha, yolonga, “Kota Mkulu Nguluwi vyoyalingikala, yawele nakangombola kulawa kuli magazo menji, 30 kota vyondikulahile hali Mkulu Nguluwi, Nguluwi wa Isilaeli, kuno ndilonga, ‘Mwanago Solomoni kolongoza honhu ha heni na kochikalisa kuli chigoda cha heni cha undewa honhu ha heni,’ ndo vyondidita lehano.” 31 Batisheba nakamfugamila mndewa kwa kumhulichiza na kulonga, “Mkulu wa heni, mndewa Daudi, wikale mhela winji!”

32 Hamba mndewa Daudi nakalonga, “Nyhemele mtambika Sadoki na mloli Natani na Benaya, mwana wa Yehoyada.” Nawo nawaluta kwa mndewa. 33 Mndewa nakawalonjela, “Mlute na vitumagwa wa heni, mumuwiche mwana wa heni Solomoni mchanya mwa igongolo lya heni, mumhiliche Gihoni. 34 Lomuwa ako, mtambika Sadoki na mloli Natani wambakalize mafuta leka yawe mndewa wa Isilaeli, hamba mpembe mhalamhanda na kulonga, ‘Mndewa Solomoni yekale mhela winji!’ 35 Namwe moluta hamwe na heye, naye kochikalisa kuli chigoda cha heni cha undewa honhu ha heni. Nandimuwika yawe chilongozi kuli Isilaeli na kuli Yuda.”

36 Aho ndo Benaya, mwana wa Yehoyada nakamwidichila mndewa, “Ena! Mkulu Nguluwi, Nguluwi wa mndewa wa heni, yalonje hihyo du. 37 Kota vila vyoyawele Mkulu Nguluwi na mndewa wa heni, Solomoni kahi yawe hihyo. Mkulu Nguluwi yachidite chigoda cha heye cha undewa chiwe chikulu kusinda chila cha mndewa wa heni Daudi.”

38 Ahyo, mtambika Sadoki na mloli Natani na Benaya, mwana wa Yehoyada na Wakeleti na Wapeleti, nawamkwiniza Solomoni kuli igongolo lya mndewa Daudi, liwele kota idogowi likulu, nawamhilika mbaka Gihoni. 39 Hamba mtambika Sadoki nakahola mbalati ziwele na mafuta kulawa kuli honhu ha kulavila nhambiko na kumbakaliza Solomoni leka yawe mndewa. Hamba nawapemba mhalamhanda na wanhu weng'ha nawalonga, “Mndewa Solomoni yekale mhela winji!” 40 Hamba wanhu weng'ha nawamuwinza wopemba mhalamhanda, nawasangalala kwa mnvina ng'hulu na isi naitigasika kwa chiwalo cha lizi lya hewo. 41 Lelo, Adoniya hamwe na weng'ha wawele hamwe na heye nawahulika lizi alyo lowawele wosinda mnvina ya hewo. Lowahuliche lizi lya mhalamhanda, Yoabu nakauza, “Iyowe alyo ako mujini ndo lya choni?” 42 Loyawele yolonga, Yonatani mwana wa mtambika Abiatali nakenjila, hamba Adoniya nakalonga, “Winjile, kwa vila hegwe ndo munhu yanojile, kwangigala mbuli inojile.”

43 Yonatani nakamwidichila Adoniya, “Hebu! Mndewa Daudi nakamdita Solomoni yawe mndewa. 44 Mndewa nakamlajiza mtambika Sadoki na mloli Natani na Benaya, mwana wa Yehoyada na Wakeleti na Wapeleti, nawo nawamkwiniza mchanya mwa igongolo lya mndewa, 45 hamba mtambika Sadoki na mloli Natani nawambakaliza mafuta leka yawe mndewa kula Gihoni. Kwaluchila aho nawalutilila kusangalala na lizi nalyenela kuli muji weng'ha. Alyo ndo lizi lyoulingulihulika. 46 Sambi Solomoni nakekalisa kuli chigoda cha heye cha undewa. 47 Mzidi ya ago, vitumagwa wa mndewa nawoya kumtogola mkulu wa hetwe, mndewa Daudi kuno wolonga, ‘Nguluwi wa hegwe yalidite itagwa lya Solomoni lizeleche kusinda lya hegwe na chigoda cha heye cha undewa chiwe chikulu kusinda cha hegwe.’ Hamba mndewa nakafugama mchinhanda mwa heye, 48 nakalanda yolonga, ‘Yatogoligwe Mkulu Nguluwi, Nguluwi wa Isilaeli, yawele nakakunda meho ga heni kumona yalinguhalila chigoda cha heni cha undewa lehano.’ ”

49 Lelo, wanhu weng'ha wawele hamwe na Adoniya nawadumba ng'hatu na kusambaluka. 50 Kwa vila Adoniya nakamdumba Solomoni, nakaluta kibata mbalati za kuli honhu ha kulavila nhambiko leka yelohole. 51 Hamba mndewa Solomoni nakahulika kota Adoniya nayali yabilimile kuli ihema na kibata mbalati za kuli honhu ha kulavila nhambiko yolonga, “Sikuka hano mbaka mndewa Solomoni yandonjele kota sikopoligwa.”

52 Mndewa Solomoni nakalonga, “Wone kochilajila kota ka yalingukundigwa, hoditigwa chinhu choneche. Ila wone ndimone kota ndo mwihe, yomlapa yabagame.” 53 Lelo mndewa Solomoni nakawalajiza wanhu wamigale Adoniya kulawa kuli honhu ha kulavila nhambiko. Adoniya nakoya na kinamiza hali mndewa Solomoni. Mndewa nakamlonjela, “Ulute haluga ha hegwe.”