☰ Yuⱨanna 19
19
Əysaning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinixi
1 Xuning bilǝn, Pilatus Əysani elip berip ⱪamqilatti.□  ■ 2 Lǝxkǝrlǝr tikǝnlik xahlarni ɵrüp, bir taj yasap, uning bexiƣa kiydürüxti wǝ uningƣa xaⱨanǝ sɵsün rǝnglik bir ton kiydürüp, 3 uning aldiƣa kelip:
— Yaxiƣayla, i Yǝⱨudiylarning «padixaⱨi»! — dǝp mǝshirǝ ⱪilixip, uning yüzigǝ ⱪayta-ⱪayta kaqat saldi.
4 Pilatus bolsa yǝnǝ ordisidin qiⱪip, halayiⱪⱪa:
— Mana! Uningdin ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt tapalmiƣanliⱪimni bilixinglar üqün, uni silǝrning aldinglarƣa elip qiⱪtim, — dedi.
5 Buning bilǝn Əysa bexiƣa tikǝnlik taj wǝ uqisiƣa sɵsün ton kiygüzülgǝn ⱨalda taxⱪiriƣa elip qiⱪildi. Pilatus ularƣa:
— Ⱪaranglar, u adǝmgǝ! — dedi.□
6 Bax kaⱨinlar wǝ ⱪarawullar uni kɵrüp:
— Uni krestlǝng, krestlǝng! — dǝp warⱪiraxti.
Pilatus ularƣa: — Uni elip berip ɵzünglar krestlǝnglar! Qünki mǝn uningdin ⱨeqⱪandaⱪ jinayǝt tapalmidim! — dedi.
7 Yǝⱨudiylar uningƣa jawabǝn:
— Bizdǝ xundaⱪ bir ⱪanun bar. Xu ⱪanunimizƣa asasǝn u ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilinixi kerǝk, qünki u ɵzini Hudaning Oƣli dǝp atiwaldi.■
8 Pilatus bu sɵzni anglap tehimu ⱪorⱪup,□ 9 yǝnǝ ordisiƣa kirip, Əysadin:
— Sǝn zadi ⱪǝyǝrdin kǝlgǝn? — dǝp soridi.
Lekin Əysa uningƣa jawab bǝrmidi.
10 Xunga Pilatus uningƣa: — Sǝn manga gǝp ⱪilmamsǝn? Seni ⱪoyup berixkǝ ⱨoⱪuⱪum barliⱪini, xundaⱪla krestlǝxkimu ⱨoⱪuⱪum barliⱪini bilmǝmsǝn? — dedi.
11  Əysa jawabǝn: — Sanga ǝrxtin berilmigǝn bolsa, mening üstümdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱨoⱪuⱪung bolmiƣan bolatti. Xuning üqün meni sanga tapxurup bǝrgǝn adǝmning gunaⱨi tehimu eƣirdur, — dedi.□
12 Xu qaƣdin tartip, Pilatus uni ⱪoyuwetixkǝ amal izdǝytti. Lekin Yǝⱨudiylar warⱪirixip:
— Bu adǝmni ⱪoyuwǝtsingiz, siz Ⱪǝysǝrning dosti bolmiƣan bolisiz! Ɵzini padixaⱨ degǝn ⱨǝrbir kixi Ⱪǝysǝrgǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolidu! — dǝp quⱪan selixti.□  ■
13 Pilatus bu sɵzlǝrni anglap, Əysani taxⱪiriƣa qiⱪardi wǝ «tax tahtayliⱪ ⱨoyla» dǝp atalƣan, ibraniy tilida «Gabbata» dǝp atalƣan yǝrdǝ «soraⱪ tǝhti»gǝ olturdi 14 (u waⱪit ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ künining altinqi saiti ǝtrapida idi). Pilatus Yǝⱨudiylarƣa:
Mana bu silǝrning padixaⱨinglardur! — dedi.□
15 Lekin ular warⱪirixip: — Yoⱪiting, yoⱪiting, uni krestlǝng! — dedi.
Pilatus ularƣa: — Meni padixaⱨinglarni krestligin, dǝmsilǝr? — dedi.
Bax kaⱨinlar jawabǝn:
— Ⱪǝysǝrdin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ padixaⱨimiz yoⱪtur! — dǝp towlaxti.
Buning bilǝn Pilatus uni krestlǝxkǝ ularƣa tapxurup bǝrdi.■
 
Əysaning krestlinixi
Mat. 27:32-44; Mar. 15:21-32; Luⱪa 23:26-39
16-17  Lǝxkǝrlǝr Əysani elip mangdi. U ɵz krestini yüdüp, «Bax sɵngǝk jayi» (ibraniy tilida «Golgota») degǝn yǝrgǝ bardi.■ 18 Ular uni xu yǝrdǝ yǝnǝ ikki kixi bilǝn tǝng krestkǝ tartti; bu tǝripidǝ birsi, u tǝripidǝ birsi wǝ Əysa ularning otturisida krestkǝ tartildi.
19 Pilatus tahtiƣa elan yezip krestkǝ bekitip ⱪoydi. Uningƣa: — «Nasarǝtlik Əysa — Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp yezilƣanidi. ■ 20 Əysa krestlinidiƣan yǝr xǝⱨǝrgǝ yeⱪin bolƣaqⱪa, nurƣun Yǝⱨudiylar tahtidiki sɵzlǝrni oⱪudi. Tahtidiki sɵzlǝr ibraniyqǝ, latinqǝ wǝ grekqǝ yeziⱪta yezilƣanidi. 21 Xunga Yǝⱨudiylarning bax kaⱨinliri Pilatusⱪa:
— «Yǝⱨudiylarning padixaⱨi» dǝp yazmang, bǝlki «U ɵzini mǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨi, degǝn» dǝp yezing, — deyixti.
22 Biraⱪ Pilatus jawabǝn:
— Yazidiƣanni yezip boldum! — dedi.
23 Lǝxkǝrlǝr Əysani krestligǝndin keyin, uning kiyimlirini elip, tɵtkǝ bɵlüp, ⱨǝrbir lǝxkǝr bir ülüxtin elixti; ular ⱨǝm iqidiki uzun kɵnglǝknimu elixti; lekin bu kɵnglǝk tikilmigǝn, üstidin ayiƣiƣiqǝ bir pütün toⱪulƣanidi. ■ 24 Xuning üqün lǝxkǝrlǝr bir-birigǝ:
— Buni yirtmayli, bǝlki qǝk tartixayli, kimgǝ qiⱪsa xu alsun, — deyixti.
Bu ixlar muⱪǝddǝs yazmilardiki munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axurulux üqün yüz bǝrdi: —
 
«Ular mening kiyimlirimni ɵz arisida ülǝxti,
Mening kɵnglikimgǝ erixix üqün qǝk taxlaxti».
Dǝrwǝⱪǝ, lǝxkǝrlǝr xundaⱪ ⱪilixti.□  ■
25 Əysaning krestining yenida anisi, anisining singlisi, Klopasning ayali Mǝryǝm wǝ Magdalliⱪ Mǝryǝmlǝr turatti. □  ■ 26 Əysa anisi bilǝn ɵzi sɵyidiƣan muhlisining birgǝ turƣanliⱪini kɵrüp, anisiƣa:
— I hanim, mana sening oƣlung! — dedi.□
27 Andin u bu muhlisⱪa:
— Mana sening anang! — dedi.
Xundin etibarǝn, u muhlis uni ɵzining ɵyidǝ turƣuzdi.
 
Əysaning ɵlümi
Mat. 27:45-56; Mar. 15:33-41; Luⱪa 23:44-49
28 Andin Əysa ⱨǝmmǝ ixlarning tamam bolƣinini bilip (muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulux üqün):
— Ussap kǝttim! — dedi.□  ■
29 U yǝrdǝ sirkǝ xarab bilǝn toldurulƣan bir koza bar idi. Ular bir parqǝ bulutni sirkǝ xarabⱪa qilap, bir lepǝkgül ƣoliƣa baƣlap, Əysaning aƣziƣa tǝnglidi. 30 Əysa sirkǝ xarabni iqkǝndin keyin:
— Tamam boldi! — dedi-dǝ, bexini tɵwǝn ⱪilip, roⱨini tapxurup bǝrdi.□
 
Əysaning biⱪiniƣa nǝyzǝ sanjilixi
31 U küni ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa, krestlǝngǝnlǝrning jǝsǝtlirini xabat künidǝ kresttǝ ⱪaldururmasliⱪ üqün (xabat küni «uluƣ kün» ⱨesablanƣaqⱪa) Yǝⱨudiylar Pilatustin krestlǝngǝnlǝrning putlirini qeⱪip andin jǝsǝtlirini kresttin tezrǝk qüxürüwetixni tǝlǝp ⱪildi. □
 32 Xuning bilǝn lǝxkǝrlǝr berip Əysa bilǝn billǝ krestlǝngǝn birinqi andin ikkinqi adǝmning putlirini qaⱪti. 33 Lekin Əysaƣa kǝlgǝndǝ, uning alliⱪaqan ɵlgǝnlikini kɵrdi, xuning bilǝn uning putini qaⱪmidi. 34 Əmma lǝxkǝrlǝrdin biri uning biⱪiniƣa nǝyzini sanjiwidi, xuan ⱪan wǝ su eⱪip qiⱪti.□
35 Buni kɵrgüqi silǝrning ixinixinglar üqün guwaⱨliⱪ beridu; kɵrgüqining guwaⱨliⱪi ⱨǝⱪtur, u ɵzining eytⱪanlirini ⱨǝⱪ dǝp bilidu. 36-37 Bu ixlarning ⱨǝmmisi muⱪǝddǝs yazmilarda: «Uning bir tal sɵngikimu sundurulmaydu» wǝ yǝnǝ bir bexarǝttǝ: «Ular ɵzliri sanjiƣan adǝmgǝ ⱪaraydu» dǝp aldin eytilƣanlarni ǝmǝlgǝ axurux üqün yüz bǝrdi.□  ■
 
Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi
Mat. 27:57-61; Mar. 15:42-47; Luⱪa 23:50-56
38 Bu ixlardin keyin, Arimatiyaliⱪ Yüsüp Pilatustin Əysaning jǝsitini elip ketixni tǝlǝp ⱪildi (Yüsüp Əysaning muhlisliridin idi, lekin Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪⱪini üqün buni mǝhpiy tutatti); Pilatus ruhsǝt bǝrdi, xuning bilǝn Yüsüp berip Əysaning jǝsitini elip kǝtti. ■ 39 Burun bir keqisi Əysaning yeniƣa kǝlgǝn ⱨeliⱪi Nikodimmu murmǝkki bilǝn sǝbrǝ arilaxturulƣan huxbuy dora-dǝrmandin yüz jingqǝ elip, uning bilǝn billǝ kǝldi. □  ■ 40 Ikkiylǝn Əysaning jǝsitini Yǝⱨudiylarning dǝpnǝ ⱪilix aditi boyiqǝ dora-dǝrmanlarni qeqip, kanap rǝhtlǝr bilǝn orap kepǝnlidi. 41 Əysa krestlǝngǝn yǝrdǝ bir baƣ bolup, baƣning iqidǝ tehi ⱨeqkim yǝrlǝnmigǝn yengi bir box yǝrlik bar idi. □ 42 Bu Yǝⱨudiylarning ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa ⱨǝm bu yǝrlik yeⱪin jayda bolƣanliⱪi üqün, ular Əysani xu yǝrlikkǝ ⱪoydi.□
 
 
□ 19:1 «Xuning bilǝn, Pilatus Əysani elip berip ⱪamqilatti» — muxu hil «ⱪamqilax» adǝttǝ krestlinixtin awwalⱪi jaza idi. Jaza ǝswabi tɵmür yaki sɵngǝk parqiliri baƣlaⱪliⱪ nǝqqǝ taniliⱪ ⱪamqa idi. Bu jazaning ɵzi xunqǝ eƣirki, jazalanƣuqi gaⱨi waⱪitlarda tehi krestlǝnmǝy turupla, uningdin ɵlüp ketǝtti. ■ 19:1 Mat. 27:26; Mar. 15:15. □ 19:5 «Ⱪaranglar, u adǝmgǝ!» — Pilatus muxu yǝrdǝ bilmigǝn ⱨalda Zǝkǝriya pǝyƣǝmbǝrning xu bexaritini aƣziƣa alƣan idi: «Ⱪaranglar, «Xah» dǝp atalƣan adǝm!» («Zǝk.» 3:8, 6:12). ■ 19:7 Law. 24:16; Yⱨ. 5:18; 10:3. □ 19:8 «Pilatus bu sɵzni anglap tehimu ⱪorⱪup,...» — Pilatus nemixⱪa ⱪorⱪti? Əgǝr birsi ɵzini rimliⱪ imperator Ⱪǝysǝrgǝ barawǝr ⱪilip «Mǝn Hudaning Oƣli» desǝ, «Ⱪǝysǝrning düxmini» dǝp ⱨesablinixi mumkin; xunga gǝrqǝ uning Əysani ⱪoyuwǝtküsi bolsimu, yǝnila xundaⱪ ⱪilixtin ⱪorⱪatti. U yǝnǝ bir tǝrǝptin, yǝni ayalining Əysa toƣruluⱪ agaⱨlanduruxidin ⱪorⱪiximu mumkin idi («Mat.» 27:19). □ 19:11 «Sanga ǝrxtin berilmigǝn bolsa, mening üstümdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱨoⱪuⱪung bolmiƣan bolatti» — «ǝrxtin» degǝn sɵz grek tilida «yuⱪiridin». Muxu yǝrdǝ xübⱨisizki, ǝrxning ɵzini kɵrsitidu. «... meni sanga tapxurup bǝrgǝn adǝm» — muxu yǝrdǝ Yǝⱨuda ǝmǝs, bǝlki bax kaⱨin Ⱪayafa idi. Ⱪayafa Yǝⱨudiylarning ɵzlirining Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨini etiⱪadsiz rimliⱪlarƣa tapxurƣanda, ǝmǝliyǝttǝ u pütkül Yǝⱨudiy hǝlⱪining wǝkili bolƣanidi. □ 19:12 «Bu adǝmni ⱪoyuwǝtsingiz, siz Ⱪǝysǝrning dosti bolmiƣan bolisiz!» — «Ⱪǝysǝr» Rim imperatorining unwani. «Ⱪǝysǝrning dosti» — bu mǝhsus bir unwan idi. Pilatus bǝlkim ming tǝsliktǝ xu alaⱨidǝ unwanƣa erixkǝn boluxi mumkin. U yǝnǝ xundaⱪ yuⱪiri unwandin mǝⱨrum boluxtin intayin ⱪorⱪatti. ■ 19:12 Ros. 17:7. □ 19:14 «u waⱪit ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ künining altinqi saiti ǝtrapida idi» — muxu ayǝttiki «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni (yǝni birhil «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti)ni kɵrsitidu. Bu kündiki ⱨeyt «Qagigaⱨ» dǝp atilatti («Ⱪan.» 16:1-13, «2Tar.» 35:1, 2, 6 wǝ 18ni kɵrüng). «Altinqi saǝt» baxⱪa izaⱨatlirimizda eytⱪinimizdǝk, Rim waⱪtini kɵrsitidu. Bu ǝtigǝn saǝt altǝ idi. ■ 19:15 Yar. 49:10. ■ 19:16-17 Mat. 27:26; Mar. 15:22; Luⱪa 23:24,25; Mat. 27:31, 33; Mar. 15:22; Luⱪa 23:26, 33. ■ 19:19 Mat. 27:37; Mar. 15:26; Luⱪa 23:38. ■ 19:23 Mat. 27:35; Mar. 15:24; Luⱪa 23:34. □ 19:24 «Mening kɵnglikim» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «mening qapinim». Zǝburda («Zǝb.» 22:15) ibraniy tili boyiqǝ «qapan» yaki «kɵnglǝk»ni kɵrsitidu. «Ular mening kiyimlirimni ɵz arisida ülǝxti, mening kɵnglikimgǝ erixix üqün qǝk taxlaxti» — «Zǝb.» 22:15. ■ 19:24 Zǝb. 22:18 □ 19:25 «Əysaning krestining yenida anisi, anisining singlisi, Klopasning ayali Mǝryǝm wǝ Magdalliⱪ Mǝryǝmlǝr turatti» — bu ayǝtni «Mat.» 27:56 bilǝn birlǝxtürüp ⱪariƣanda, «Əysaning anisining singlisi», yǝni Mǝryǝmning singlisi bolsa Zǝbǝdiyning ayali, xundaⱪla rosullardin Yuⱨanna bilǝn Yaⱪupning anisi bolux mumkinqiliki bardur. «Mar.» 15:40dǝ u «Salomi» dǝp atilidu. ■ 19:25 Mat. 27:55; Mar. 15:40; Luⱪa 23:49. □ 19:26 «Əysa anisi bilǝn ɵzi sɵyidiƣan muhlisining birgǝ turƣanliⱪini kɵrüp...» — «ɵzi sɵyidiƣan muhlisi» bǝlkim bu bayanning muǝllipi Yuⱨanna boluxi mumkin. «Kirix sɵz»imizni kɵrüng. □ 19:28 «Əysa ⱨǝmmǝ ixlarning tamam bolƣinini bilip (muⱪǝddǝs yazmilardiki bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulux üqün): — Ussap kǝttim! — dedi» — «Zǝb.» 22:15, 31- yaki 69:21ni kɵrüng. ■ 19:28 Zǝb. 22:15; 69:21 □ 19:30 «Əysa... bexini tɵwǝn ⱪilip, roⱨini tapxurup bǝrdi» — Əysa «bexini tɵwǝn qüxürdi» andin, «roⱨini tapxurup bǝrdi». Adǝttiki adǝm bolsa, awwal «roⱨini beridu» andin «bexini tɵwǝn qüxüridu». Demǝk, Əysa ɵzi ɵlüxining dǝⱪiⱪisini talliwaldi, ɵzlükidin ɵldi (10:17-18ni kɵrüng). □ 19:31 «U küni ɵtüp ketix ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa,...» — muxu ayǝttiki «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolsa «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni (yǝni birhil «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti). 14-ayǝt wǝ izaⱨatini kɵrüng. Yuⱪirida eytⱪinimizdǝk, «petir nan ⱨeyti»ning birinqi küni «xabat küni» dǝp ⱨesablinatti. Xuningdǝk bu küni adǝttiki bir xabat küni (ⱨǝptining yǝttinqi küni, yǝni xǝnbǝ küni) bolƣan buloximu mumkin. Ikki tǝrǝptin «xabat» küni bolƣaqⱪa, bǝlkim «uluƣ kün» deyilixi mumkin idi. «krestlǝngǝnlǝrning jǝsǝtlirini xabat künidǝ kresttǝ ⱪaldururmasliⱪ üqün (xabat küni «uluƣ kün» ⱨesablanƣaqⱪa) Yǝⱨudiylar Pilatustin krestlǝngǝnlǝrning putlirini qeⱪip andin jǝsǝtlirini kresttin tezrǝk qüxürüwetixni tǝlǝp ⱪildi» — «Ⱪan.» 21:22-23 wǝ «Yǝxua» 8:29dǝ Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün bekitilgǝn ⱪanun boyiqǝ, ɵlüm jazasi berilgǝn birsining jǝsiti tüwrük yaki dǝrǝhtǝ kǝqkiqǝ esiⱪliⱪ turmasliⱪi kerǝk idi; bolmisa «zemininglar napak bolidu» dǝp bekitiligǝn. Krestkǝ tartilƣanlar bǝzi waⱪitlarda ikki-üq kün esilƣandin keyinla ɵlǝtti. Əgǝr putiliri sunulƣan bolsa, kɵksini toluⱪ kɵtürǝlmǝsliki tüpǝylidin nǝpǝs alalmay tezla ɵlǝtti. □ 19:34 «Əmma lǝxkǝrlǝrdin biri uning biⱪiniƣa nǝyzini sanjiwidi, xuan ⱪan wǝ su eⱪip qiⱪti» — «1Yuⱨ.» 5:6-8ni kɵrüng. «Ⱪan wǝ su»ning tǝng qiⱪixi adǝmning ⱨǝⱪiⱪiy ɵlgǝnlikini kɵrsitidu. □ 19:36-37 «Uning bir tal sɵngikimu sundurulmaydu» — «Mis.» 12:10, (LXX) , 12:46, «Qɵl.» 9:12, «Zǝb.» 34:20. «Ular ɵzliri sanjiƣan adǝmgǝ ⱪaraydu» — «Zǝk.» 12:10. ■ 19:36-37 Mis. 12:46; Qɵl. 9:12; Zǝb. 34:20; Zǝk. 12:10. ■ 19:38 Mat. 27:57; Mar. 15:42; Luⱪa 23:50; Yⱨ. 12:42. □ 19:39 «Burun bir keqisi Əysaning yeniƣa kǝlgǝn ⱨeliⱪi Nikodim» — «Yuⱨ.» 3:1-15ni kɵrüng. «murmǝkki bilǝn sǝbrǝ arilaxturulƣan huxbuy dora-dǝrmandin yüz jingqǝ elip,...» — xu qaƣdiki «jing» bǝlkim 0.325 kilogram idi, xunga dora-dǝrmanlar 32 kiloqǝ idi. ■ 19:39 Yⱨ. 3:1; 7:50. □ 19:41 «baƣning iqidǝ tehi ⱨeqkim yǝrlǝnmigǝn yengi bir box yǝrlik bar idi» — Injildiki baxⱪa bayanlardin eniⱪki, bu ⱪǝbrǝ (yǝrlik) tax ɵngkür idi. «Ⱨeqkim xu yǝrgǝ ⱪoyulmiƣan» bolƣaqⱪa, xu yǝr Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ pütünlǝy «pakiz bir jay» (ⱨeq ɵlük tegip baⱪmiƣan) dǝp ⱨesablinatti. □ 19:42 «Yǝⱨudiylarning ⱨeytining tǝyyarliⱪ küni bolƣaqⱪa,...» — «ⱨeyt» bolsa «petir nan ⱨeyti». Uning birinqi küni bilǝn xabat küni ohxaxla xu küni kǝq saǝt 6-dǝ baxlinatti, xunga tezrǝk dǝpnǝ ⱪilinix kerǝk idi.
☰