☰ Luqa 13
13
Towa qilish yaki halak bolush
1 Shu chaghda, birnechche adem uninggha waliy Pilatusning bir qisim Galiliyeliklerning qénini töküp, ularning qanlirini ular qiliwatqan ibadetxanidiki qurbanliqning qanliri bilen arilashturghanliqini melum qildi.□
2 U ulargha jawaben mundaq dédi:
— Ularning bu azablarni tartqini üchün bu Galiliyeliklerni bashqa Galiliyeliklerdin gunahi éghir dep qaramsiler? 3 Men silerge éytayki, undaq emes! Belki siler towa qilmisanglar, hemminglarmu oxshash aqiwette halak bolisiler.□ 4 Siloam mehellisidiki munar örülüp chüshüp, on sekkiz kishini bésip öltürüp qoyghan, siler ularni Yérusalémda turuwatqan bashqlardin qebih, dep qaramsiler?□ 5 Men silerge éytayki, undaq emes! Belki siler towa qilmisanglar, hemminglarmu oxshash aqiwette halak bolisiler.
 
Towa qilmasliqning aqiwiti — méwe bermeydighan derex
6 Andin u bu temsilni sözlep berdi:
— Melum bir kishining üzümzarliqida tikilgen bir tüp enjür derixi bar iken. U u derextin méwe izdep keptu, lékin héch méwe tapalmaptu. 7 U baghwen’ge: «Qara, üch yildin béri bu enjür derixidin méwe izdep kéliwatimen, biraq bir talmu méwe tapalmidim. Uni késiwet! U néme dep yerni bikardin-bikar igilep turidu?» deptu. 8 Lékin baghwen: «Xojayin, uninggha yene bir yil tegmigeyla. Bu waqit ichide uning tüwidiki topilarni boshitip, oghutlap baqay. 9 Eger kéler yili méwe berse, yaxshi xop! Biraq bermise, késiwetkeyla» deptu baghwen.
 
Shabat küni dok ayalni saqaytish
10 Bir shabat küni, u bir sinagogta telim bériwatatti. 11 Mana shu yerde on sekkiz yildin béri zeipleshtürgüchi bir jin teripidin tutulup, dömchiyip öre turalmaydighan bir ayal bar idi. □ 12 Eysa uni körgende, yénigha chaqirip:
— Xanim, sen bu zeiplikingdin azad boldung! — dédi. 13 Andin u qolini uning uchisigha qoyuwidi, ayal derhal ruslinip tik turup, Xudani ulughlidi.
14 Biraq sinagogning chongi Eysaning shabat küni késel saqaytqinidin ghezeplinip, köpchilikke:
— Ademler ish qilish kérek bolghan alte kün bar, shu künlerde kélip saqaytilinglar; lékin shabat künide undaq qilmanglar, — dédi.□  ■
15 Shunga Reb uninggha mundaq jawab berdi:
— Ey saxtipezler! Herbiringlar shabat küni torpaq we éshikinglarni oqurdin yéship, sugharghili bashlimamsiler?! □  ■ 16 Emdi Sheytan mana on sekkiz yil boghup kelgen, Ibrahimning bir qizi bolghan bu ayal del shabat künide bu sirtmaqtin boshitilsa, bu shabat künining yarishiqi bolmamdu?!□
17 U mushu sözni qilghanda, uninggha qarshi chiqqanlar xijaletke qaldi; biraq xalayiq uning qiliwatqan hemme ajayib ishliridin shadlinip yayridi.
 
Xudaning padishahliqini uruq we xémirturuchqa oxshitidighan temsiller
Mat. 13:31-33; Mar. 4:30-32
18 U sözini dawamlashturup mundaq dédi:
— Xudaning padishahliqi némige oxshaydu? Men uni némige oxshitay? ■ 19 U goya bir tal qicha uruqigha oxshaydu; birsi uni élip öz béghida térighanidi; u ösüp yoghan derex boldi; asmandiki uchar-qanatlar kélip uning shaxlirida uwulidi.□
20-21 U yene: — Xudaning padishahliqini némige oxshitay? U xuddi échitqugha oxshaydu; bir ayal uni qoligha élip, üch jawur unning arisigha yoshurup, taki pütün xémir bolghuche saqlidi, — dédi.□
  ■
 
Hayatning tar ishiki
Mat. 7:13-14, 21-23
22 Eysa Yérusalémgha qarap sepirini dawamlashturup, bésip ötken herqaysi sheher-yézilarda telim bérip mangdi. ■ 23 Bireylen uningdin:
— I teqsir, qutquzulidighanlarning sani azmu? — dep soridi.
Eysa köpchilikke mundaq jawab berdi:
24 — Siler tar ishiktin kirishke küresh qilinglar. Chünki men silerge shuni éytayki, nurghun ademler kirey dep izdensimu, emma kirelmeydu. ■ 25 Öyning igisi ornidin turup ishikni taqighandin kéyin, siler tashqirida turup ishikni qéqip: «Reb, bizge achqin!» dep yalwurghili turghininglarda, u silerge jawaben: «Silerning nelikinglarni bilmeymen» — deydu. ■ 26 Andin siler: «Biz séning aldingda yégen, ichken, senmu bizning kochilirimizda telim bergen» désenglar, 27 u yene jawaben: «Silerning nelikinglarni bilmeymen, mendin néri kétinglar, ey qebihlik qilghuchilar!» deydu. ■ 28 Siler Ibrahim, Ishaq, Yaqup we barliq peyghemberlerning Xudaning padishahliqi ichide ikenlikini, özünglarning sirtqa tashliwétilgininglarni körgininglarda, yigha-zarlar kötürülidu, chishlar ghuchurlaydu. ■ 29 U chaghda, kishiler meshriq bilen meghribtin we shimal bilen jenubtin kéliship, Xudaning padishahliqida dastixanda olturidu. □  ■ 30 Shuning bilen mana, shu chaghda aldida turghanlardin arqigha ötidighanlar, arqida turghanlardin aldigha ötidighanlar bar bolidu. □
  ■
 
Eysaning Yérusalémgha baghlighan méhir-muhibbiti
Mat. 23:37-39
31 Del shu waqitta birnechche Perisiyler Eysaning aldigha kélip uninggha:
— Mushu yerdin chiqip özüngni nérigha al. Chünki Hérod séni öltürmekchi, — dédi.
32 U ulargha:
— Bérip shu tülkige éytinglar: Mana men jinlarni heydiwétip, bügün we ete shipa bérermen we üchinchi küni takamullashturulimen, denglar. □ 33 Halbuki, bügün we ete we ögünlükke méngip yürüshüm kérektur; chünki héch peyghemberning öltürülüshi Yérusalémdin bashqa héchqandaq jayda mumkin bolmas.□
34 Ey Yérusalém, Yérusalém! Peyghemberlerni öltüridighan we sanga ewetilgenlerni chalma-kések qilidighan sheher! Men qanche qétimlap mékiyan öz chüjilirini qanat astigha alghandek séning baliliringni qoynumgha almaqchi boldum, lékin siler xalimidinglar. □  ■ 35 Mana öyünglar tashlinip weyrane bolup qalidu; we men silerge shuni éytip qoyayki, siler «Perwerdigarning nami bilen kelgüchige mubarek bolghay!» démigüche, méni yene körelmeysiler. □  ■
 
 
□ 13:1 «... waliy Pilatusning ... ularning qanlirini ular qiliwatqan ibadetxanidiki qurbanliqning qanliri bilen arilashturghanliqi» — ayette «ibadetxana» dégen söz yoq. Biraq qurbanliq qilish bashqa yerde bolmaytti. «qanliri... qurbanliqning qanliri bilen arilashturdi» — démek, Pilatus ularni ibadetxanida ibadet üstide öltürüwetti. □ 13:3 «hemminglar oxshash aqiwette halak bolisiler» — bu söz belkim Rim impériyesi miladiye 70-yilida Yérusalém we bashqa sheherlerni weyran qilishini we shuning bilen teng dozaxnimu körsitishi mumkin. 5-ayetning menisimu shundaq. □ 13:4 «Siloam» — (ibraniy tilida «Shiloah») Yérusalémdiki bir mehelle. «Neh.» 3:15 we «Yesh.» 8:6ni körüng. «siler ularni Yérusalémda turuwatqan bashqlardin qebih, dep qaramsiler?» — «qebih» mushu yerde grék tilida «qerzdar» dep ipadilinidu. □ 13:11 «... on sekkiz yildin béri zeipleshtürgüchi bir jin teripidin tutulup...» — «jin» — Grék tilida «roh». «öre turalmaydighan bir ayal bar idi» — «öre turalmaydighan» grék tilida «béshini kötürelmeydighan». □ 13:14 «sinagogning chongi Eysaning shabat küni késel saqaytqinidin ghezeplinip...» — uning ghezeplinishining üch sewebi bar idi: (1) ularning qaide-yosunliri boyiche ayal kishi sinagogning otturigha kelmesliki kérek idi (ular keynide olturatti yaki turatti); (2) yene qaidiliri boyiche er kishi ayal kishige héch tegmseliki kérek, hetta adette natonush ayal kishige gep qilmasliqi kérek idi; (3) Eysa shabat künide késel saqaytti. ■ 13:14 Mis. 20:9; Qan. 5:13; Ez. 20:12. □ 13:15 «Ey saxtipezler! Herbiringlar shabat küni torpaq we éshikinglarni oqurdin yéship, sugharghili bashlimamsiler?! » — buni «ishlesh» yaki «xizmet qilish» dep hésablashqa bolsimu, insan bu zuwansiz haywanlargha mushundaq «insanperwerlik» körsetmise, tolimu rehimsizlik bolatti. Undaqta insan’gha rehim körsitishke bolmamdu?! ■ 13:15 Mis. 23:5; Qan. 22:4; Luqa 14:5. □ 13:16 «Ibrahimning bir qizi bolghan bu ayal» — «Ibrahimning qizi» dégen ibare ayalning Ibrahimning ewladi ikenlikini körsitidu, elwette, shundaqla belkim uningda heqiqiy étiqad bolghanliqinimu körsitishi mumkin. ■ 13:18 Mat. 13:31; Mar. 4:30. □ 13:19 «U , yeni Xudaning padishahliqi goya bir tal qicha uruqigha oxshaydu» — «qicha uruqi» Asiyadiki barliq uruqlar ichide eng kichiki. «u ösüp yoghan derex boldi» — adette qicha ösüp yétilgende 2-3 métrliq köchet bolidu. Lékin bu temsildur; Xudaning padishahliqining bezi jehetliri adettin tashqiri bolidu. Oqurmenlerge ayanki, temsillerde «qushlar» adette jin-sheytanlarni bildüridu (mesilen, 8:5ni körüng). □ 13:20-21 «üch jawur un» — (yaki «üch küre un») grék tilida «üch saton», ibraniy tilida «üch séah». Bir «saton» 7 kilogram idi; bu xéli köp un bolup, yüz ademning tamiqigha yétetti. «Yar.» 18:6ni körüng. Oqurmenlerge yene ayanki, temsillerde «échitqu» yaki «xémirturuch» adette yaman tesirler (tekebburluq, saxtipezlik)ni bildüridu (mesilen, 12:1ni körüng). ■ 13:20-21 Mat. 13:33. ■ 13:22 Mat. 9:35; Mar. 6:6. ■ 13:24 Mat. 7:13. ■ 13:25 Mat. 25:11,12; Luqa 6:46. ■ 13:27 Zeb. 6:8; Mat. 7:23; 25:12,41. ■ 13:28 Mat. 8:11, 12; 13:42; 24:51. □ 13:29 «kishiler meshriq bilen meghribtin we shimal bilen jenubtin kéliship, Xudaning padishahliqida dastixanda olturidu» — «meshriq bilen meghribtin we shimal bilen jenubtin» kelgenler Yehudiy emeslerni körsitidu. «Olturidu» bashqa izahatlarda körsitilgendek grék tilida «yatidu» dégen söz bilen ipadilinidu. ■ 13:29 Yesh. 2:2; Mal. 1:11; Mat. 8:11. □ 13:30 «aldida turghanlardin arqigha ötidighanlar, arqida turghanlardin aldigha ötidighanlar bar bolidu» — grék tilida «axirqilardin birinchisi bolidighanlar bar bolidu, birinchilerdin axirqisi bolidighanlar bar bolidu» dep ipadilinidu. Bu ajayib heqiqetning köp jehetliri bar; biraq roshenki, shu künide Xuda esli chaqirghan Yehudiylar Xudaning padishahliqida xijaletke qaldurulidu we esli butperes bolghan Yehudiy emesler uningda izzetke érishidu. ■ 13:30 Mat. 19:30; 20:16; Mar. 10:31. □ 13:32 «üchinchi küni takamullashturulimen» — bashqa birxil terjimisi: «üchinchi küni nishanimgha yétimen» yaki «üchinchi küni ishlirimni tamam qilimen». Lékin ishinimizki, terjimimiz grék tiligha sadiqtur. Töwendiki izahatni körüng. «Bérip shu tülkige éytinglar: Mana men jinlarni heydiwétip, bügün we ete shipa bérermen we üchinchi küni takamullashturulimen, denglar» — bu sirliq gepning menisi belkim: «Manga qalghan qisqa waqit ichide Xuda manga békitken pilani boyiche sendin qorqmay ishlewérimen. Qisqa waqit ichide men Xudadin tapshuruwalghan wezipemni tamam qilimen we shundaqla özüm «takamullashturulimen»» dégendek bolushi mumkin. Uning üstige, Mesihning «takamullashturulimen» dégen sirliq sözi, shübhisizki, köp jehetliktur. «Ibr.» 2:10de oxshash heqiqet tépilidu we «ibraniylargha»diki «qoshumche söz»imizde bu toghruluq azraq toxtilimiz. □ 13:33 «Halbuki, bügün we ete we ögünlükke méngip yürüshüm kérektur» — Eysa bu sözni qilghanda téxi Galiliye ölkiside idi. Hérodning Yérusalém bilen alaqisi yoq idi, Galiliyeni idare qilatti. Shunga bu 32-ayettiki sözning dawami: «Menki Mesih Yérusalémgha bérishim kérek, lékin undaq qilishim Hérodtin qéchish üchün emes, belki Xudaning pilani bolghanliqi üchün» dégendek menide. «chünki héch peyghemberning öltürülüshi Yérusalémdin bashqa héchqandaq jayda mumkin bolma.» — bu kinayilik, hejwiy gep. Bu «kapir» Hérod xan Galiliyeni bashqurghini bilen Mesihke xetiri bolmaydu, lékin «Xudaning güzel shehiri»de turuwatqanlar axir bérip Eysani öltüridu.Bu jümlidiki «mumkin bolmas» dégenning bashqa xil terjimisi: «eqil yetmes». □ 13:34 «Ey «Yérusalém, Yérusalém!» — muqeddes kitabta, birsining bir ademning ismini yaki bir jayning namini tekrar ikki qétim chaqirishi uninggha bolghan chongqur méhir-muhebbitini ipadilep, uning özige eziz ikenlikini körsitidu. «Men qanche qétimlap mékiyan öz chüjilirini qanat astigha alghandek séning baliliringni qoynumgha almaqchi boldum» — «séning baliliring» Yérusalémda turuwatqan Yehudiy xelqni körsitidu, elwette. ■ 13:34 Zeb. 17:8; 91:4; Mat. 23:37. □ 13:35 «Mana öyünglar tashlinip weyrane bolup qalidu» — «silerning öyünglar» mushu bésharette: (1) muqeddes ibadetxana (u kinayilik bilen «Xudaning öyi» démeydu): (2) pütkül Israil jemetini körsitidu. Chünki rimliqlar miladiye 70-yilida kélip, ularning muqeddes ibadetxanisini weyran qilidu we Yehudiy xelqini dunyaning herbir bulung-pushqaqlirigha tarqitiwétidu. «Perwerdigarning nami bilen kelgüchige mubarek bolghay!» — bu bolsa Yehudiy xelqining Mesihni qarshi élishida déyishige tégishlik sözlerdur. Mesih Yérusalémgha kirgende gerche melum bir qisim kishiler shundaq sözni qilghini bilen («Luqa» 19:28-48ni, bolupmu 38-ayetni körüng), (1) ularning undaq dégenliri sap étiqadtin bolmighan; (2) pütün xelq undaq dégini yoq, belki ishenmigen. Shuning bilen Eysa Mesihning mushu dunyagha qayta kélishi, shundaqla Yehudiy xelqining uni qayta körüshi üchün pütkül xelq awwal uni «Mesih-qutquzghuchimiz», yeni «Perwerdigarning nami bilen kelgüchi» dep étirap qilishi kérektur (bu bésharet «Rim.» 11:25-27, «Zek.» 12:7-14 we bashqa yerlerde tépilidu). ■ 13:35 Zeb. 69:25; 118:26; Yesh. 1:7; Yer. 7:34; Mik. 3:12; Mat. 23:38; Ros. 1:20.
☰