32
Mawtjitjthu marŋgikuŋala yolŋu'‐yulŋunha ŋuriŋiyi manikayyu yuṯayuna
32:1–43 (Moses taught the people with a new song)
1-3 Yo, Garrayyu wekaŋala *Mawtjitjkala yuṯana manikay, ga ŋayinydja ḻakaraŋala yolŋu'‐yulŋuwana bitjarrana,
“Ŋäkana nhumanydja dhiyali djiwarr'ŋuranydja,
ga nhumanydja dhuwali munatha'ŋura mäkiri'‐witjurrana,
ŋarra yurru ḻakaramana;
Garraynhana ŋarra yurru yäku birrŋ'marama yindikumana,
ŋunhi ŋayi ŋilimurruŋgu Waŋarr biyapulnydja‐wala wal'ŋu.
4-5 Garraynydja nhumalaŋgu gunganharamirri ŋayi,
wuṉḏaŋarr ŋayi mirithirri bitjan guṉḏa, giṯthunamiriw yana;
Ḻatju'kuma yana wal'ŋu ŋayi ŋuli djämanydja, dhapirrkkumana,
yurru nhanukalay ŋanya yolŋu'‐yulŋuyunydja bitjarra yätjkuŋala.
Nhumanydja ŋunhi ŋanya märr‐yätjkuŋala warray;
nhuma gonha'yurrunana ŋanya,
bala nhuma yukurra djämana yätjnha wal'ŋu mirithirrina, djarrpi'na rom malanha.
Nhumanydja dhuwala yolŋu'‐yulŋu ḻiya‐dhumukmirrina yanana.
Nhäku nhuma yukurra Garraynhanydja bitjandhiyi ŋayaŋu‐yätjkuma?
Ŋayinydja ŋunhi nhumalaŋgu bäpa'mirriŋu,
ŋayi nhumalanha djäma miṯtjinydja dhaŋaŋguŋala.
7-9 Birrka'yurra roŋiyiya baman'ŋuwuy ŋurukuy,
ga dhä‐wirrka'yurra bäpa‐ŋalinha walalanha,
walala yurru nhumalaŋgu ḻakaramana,
ŋunhi nhaltjarra Garrayyu djarr'yurruna ŋilimurrunha Djaykupkalaŋuwuŋu walkur‐märranharanha,
märr yurru ŋilimurru nhanŋuwaynha gal'ŋu yana dhulŋuŋuna yolŋu walala.
10 Ŋayi ŋilimurrunha maḻŋ'maraŋalanydja ŋunhala ŋanhdharkŋura,
ga djäka ŋayi ŋilimurruŋgu, goŋ‐nherraṉmina ḻatju'kuŋala yana,
bitjan liŋgu yana bitjan ŋuli ḏamala yukurra nhina yaluŋura,
djäka dhangi'yun ŋuli nhanŋuway yo‐yuthunha.
11 Bala ŋayi ŋuli ḏamalayu ŋäṉḏi'mirriŋuyunydja ḏur'yunna ŋuliŋuruyi yaluŋurunydja,
bala ŋayi ŋuli buṯthunna ŋoykurruna, bala garrwarkumanydja ŋanya ŋuli binbarryuna.
Marŋgikumana ŋuli ŋanya yukurra buṯthunarawuna.
12 Bitjarra yukurrana Garrayyunydja ŋilimurrunha gäŋala lili ḻatju'kuŋala dhika wal'ŋu, yakana ŋilimurru galkina gandarrŋura.
Ga yakana ŋula wiripuŋuyu ŋilimurrunha waŋarryu guŋga'yurrunanydja.
13-14 Ŋayipina Garrayyu gäŋala ŋilimurrunha lili,
ŋayipina ŋilimurruŋgu wekaŋala dhuwalanydja wäŋa ŋatha‐guḻku'mirrinydja,
ḻatjuny'tja dhikanydja wal'ŋu ŋanya wäŋa,
wäyin‐guḻku'mirrinydja ga wuŋay'mirrinydja, ga borummirri dhika nhämirri.
 
15 “Yo, nhumanydja ḻukunydjayinana bena,
bala buku‐dhumukthina warray Garraynhanydja meṉguŋalana.
Nhuma gonha'yurrunana ŋapana wekaŋala ŋunhinhanydja waŋarrnha ŋunhi ŋayi djäma nhumalanha,
bala nhuma buku‐ŋal'yurruna wiripuŋuwuna yukurrana waŋarrwu.
16 Ŋayipinydja Garraynydja nhumalaŋgu ḏukṯuk yana,
nhuma yurru nhanŋuway yana wal'ŋu dhulŋuŋu yolŋu walala,
bitjarra ŋayi ŋunhi ŋayaŋu‐yätjthinana yulŋunydja nhumalaŋgala,
ŋunhi nhuma wekanhamina nhumalanhay nhuma wiripuŋuwu waŋarrwu.
17 Nhuma yukurrana buku‐ŋal'yurrunanydja ŋurikiyinayi mokuywuna,
ga wekaŋala mundhurrnydja marrtjina ŋurikiyina walalaŋgu mokuywuna;
Yaka yana yukurrana ŋäthilinydja ŋilimurruŋgu märi'munydja walala ŋuliwitjarrayi mokuywalanydja manikaykurru märr‐ŋal'yurruna yukurrana.
18 Bala nhuma meṉguŋalana ŋunhiyinydja waŋarrnha gal'ŋu, ŋunhi ŋayi walŋakuŋala nhumalanha.
19 Yo, ŋayi nhäŋalanydja nhumalanha ŋunhimalayi ŋunhi nhuma yukurrana buŋgul warkthurruna, mokuywu buku‐ŋal'yurruna,
bala ŋayi ḏiltjina wekaŋala nhumalaŋgunydja,
liŋgu ŋayi ŋuriŋiyinydjayi romdhu ŋaramurryinana wirrkina.
20 Waŋananydja ŋayi bitjarrana,
‘Yakana ŋarra yurru biyapulnydja walalanha guŋga'yun ŋunhimalayinydja,
märr walala yurru marŋgiyirri, ŋunhi ŋuriŋiyinydja walalaŋgalaynydja romdhu gäma ŋuli yukurra marina bathalana gal'ŋu.
Liŋgu dhuwalayinydja walala yolŋu'‐yulŋu ŋayaŋu‐ḏälmirrina, ga mayali'‐wilkthunaramirrina;
Yakana walala yurru yuwalkkuma gal'ŋu malthun ŋarrakuwaynydja.
Walala gonha'yurrunana ŋarranhanydja,
bala malthurruna ŋula yolkuna, wiripuŋuwuna waŋarrwu.
21 Ŋarrapinydja yukurra ŋunhiyinhayi wiripuŋunhanydja waŋarrnha nyinyaŋdhunna nhäma, ŋaramurryirrina bitjanna.
Yaka ŋunhiyinydja walala yuwalk waŋarr.
22 Wirrki yana wal'ŋu walala ŋarranha märr‐yätjkuŋalanydja ŋuriŋi malaŋuyu be maḏayin'thunydja,
ŋunhi walala yukurra ŋayathama baṯ bitjan.’
 
23-25 “Yo, yuwalk yana yurru marinydja bathala marrtji yukurra yolŋu'‐yulŋuwunydja;
walala yurru marrya'yirrina wirrkina,
bala nhina yurru yukurra borrk‐barrarirrina,
guḻku'na yurru mirithirrina yolŋu walala marrtji murrmurryun rerriyunydja ga moḻ'ŋuyu ḻäwunharayu.
26-27 Ŋarra bini dhawar'maranha warray warrpam' warray yulŋunydja walalanha,
yurru yaka ŋarra yurru bitjandhi,
märr yurru ŋayi yaka miriŋunydja ŋurr'yunmirri,
yanapi ŋayina bumara baḏuwaḏuyurruna ŋarrakunydja yolŋunha walalanha.
 
28 “Nhumanydja dhuwalanydja ŋarrakunydja yolŋu walala, be nhäna ḻiyamiriwnha, dhuŋamirrina,
yakana nhuma marŋgi yuwalkŋuwu.
29 Ŋunhi bini nhuma gaḏamanmirrinydja, nhumanydja bini ŋunhi dharaŋanna muka,
ŋunhi nhumalaŋgalaynydja romdhu bitjan gäma yukurra nhumalanha marililina ga rakunylilina romlili.
30 Yo, guḻku' mirithirri nhuma miṯtjinydja dhika wal'ŋu,
yurru nhumalanha walala djuḻkmaraŋala warray ḻurrkun'thunydja yana,
Ŋunhi bini ŋayi Godthu yaka nhumalanha gananna,
walalanydja bini ŋuriŋiyi miriŋuyunydja walalay yakana nhumalanha djuḻkmaranha.
31 Liŋgu ŋunhiyi Yitjuralwunydja miṯtjiwu waŋarr biyapul warray gal'ŋu ganydjarr‐ḏumurru,
ga ŋayinydja ŋunhi walalaŋgunydja waŋarr be nhä warray, ganydjarrmiriw warray yana.
32-33 Yo, ŋunhiyi miriŋu ŋayipinydja yätjnha yana mayali'‐wilkthunaramirrina,
balanyarana bitjan nhäŋiniŋ'nha borum, ga bäpiwuna ŋäṉarr.
 
34 “Yo, Garrayyunydja ŋuli guyaŋirri warray yukurra ŋunhi nhaltjarra ŋuriŋiyi miriŋuyu djäma yätjkuŋala,
bala ŋayi galkunna yukurra yulŋunydja.
35 Yuwalk yana ŋayi yurru miriŋunhanydja buma buwayakkumana ŋuriŋinydja waluyu ŋunhi ŋayipi yukurrana ḻakaraŋala.
Yo, ŋunhiyi miriŋu yurru galkirrina,
galkina ŋanya yurru baḏuwaḏuyundja warrpam'nha yana Garrayyunydja.
36 Yo, ŋayi yurru Garrayyunydja nhämana marrtji nhanŋuwaynydja yolŋu'‐yulŋunha,
walala yukurra yurru nhina ganydjarrmiriwnha yana dhika nhämiriwnha,
bala ŋayi yurru walŋakumana yana walalanha ŋuliŋuruyi miriŋuwalanydja goŋŋuru;
Ŋayi yurru mel‐wuyunna ŋurikinydja walalaŋgu yolŋu'‐yulŋuwu ŋunhi walala yukurra yurru märr‐yal'yun nhanŋuway wal'ŋu.
 
37 “Yo, ŋayi yurru Garrayyunydja waŋa dhä‐wirrka'yun bitjan,
‘Wäy, wanhakana dhika ŋunhi nhumalaŋgu waŋarrnydja mala? . . .
ŋunhinydja walala ŋunhi nhuma yukurrana märr‐yuwalkthina, märr‐nherraṉmina walalaŋgu?
38 Ma' biyaka waŋiya wäthurra märrliliyaŋa ŋurikalayi waŋarrwalanydja walalaŋgala,
märr walala yurru guŋga'yun nhumalanha;
walalana yurru nhumalanha guŋga'yun walŋakumanydja be.
39 Ŋarra dhuwala ŋarrapi gäna Waŋarrnydja, yuwalkŋunydja gal'ŋu waŋarr,
yakana ŋula wiripunydja Waŋarr nhini yukirri.
Ŋarra ŋuli ŋarrapi yana wekama walŋa,
ga ŋarrapi yana ŋuli gombuma ŋunhiyi walŋanydja;
Ŋarra ŋuli walŋakuma yolŋunha,
ga bitjandhi ŋarra ŋuli walŋanydja biḏiwiḏitjkumayi.
Ŋarra ŋuli djämana‐wala yana,
yakana yurru ŋarranha ŋula yolthu ḏaḏawmaramanydja.
40-42 Ŋarra dhuwala ŋarrapi walŋa‐ḏikṯiktja Waŋarr.
Yuwalk yana ŋarra yurru ŋunha miriŋunhanydja baḏuwaḏuyunna,
liŋgu ŋarra yurru baḏuwaḏuyunna warrpam'thunna yana ŋunhinydja yolŋu'‐yulŋunha ŋunhi walala yukurra nyinyaŋdhun ŋarraku;
warrpam'thunna yana walala yurru murrmurryundja,
yakana yurru ŋula waŋgany winya'yundja.’
 
43 “Way nhuma dhuwali wäŋa malanha bukmak,
märr‐ŋal'yurra Godkalaŋumirriwala yana yolŋu'‐yulŋuwalanydja.
Liŋgu ŋayi yurru Godthunydja baḏuwaḏuyun warrpam'thunna ŋunhinhanydja yolŋu'‐yulŋunha ŋunhi walala yukurra murr'marama yolŋu'‐yulŋunha nhanŋu.
Yuwalk yana ŋayi yurru buku‐ruŋinyamarama ŋunhiyi nhanŋu miriŋunhanydja walalanha,
yurru ŋayi yurru bäy‐ḻakarama buwayakkuma yätjtja malanha ŋuriki nhanukalayŋumirriwunydja wal'ŋu yolŋu'‐yulŋuwu.”
Yo, maṉḏa Mawtjitjtja ga §Djatjuwanydja barkparkthurruna dhuwalayina yuṯana manikay, marŋgikuŋalana yukurrana Garraywuna yolŋu'‐yulŋunha.
Mawtjitjku wärriku'wuynha dhäruk
32:45–47 (Moses’ final instructions)
45 Ga dhawar'maraŋalanydja ŋayi *Mawtjitj waŋana bitjarrana gam', 46 “Malthurra yukirriya dhiyaku yana liŋgu Garraywalaŋuwu romgunydja malaŋuwu, ŋunhi ŋarra liŋgu ḻakaraŋala yukurrana nhumalaŋgu. Mulkiyanydja baṯ biyaka yana, ga marŋgikuŋa marrtjiya bala nhumalaŋguway yumurrku'nhanydja, märr walalanydja yurru bitjandhi malthun marrtji bala nhanŋuway yana Garraywu dhärukkunydja. 47 Dhuwalanydja dhäruk malanha ŋarra yukurra ḻakarama nhumalaŋgu yaka ŋula mayali'miriw; walŋamirrina yana dhäruktja dhuwala. Märraŋa walala, bala malthurranydja nhanŋuwaynha dhärukkunydja, yurruna nhuma yurru nhina weyindja, ŋamathamana wal'ŋu yana, ŋunhalanydja wäŋaŋura ŋunhi nhuma boŋguŋu gärri ŋunhawala wäŋalili.” Mawtjitj bitjarrayinydja yukurrana waŋana, bala dhawar'yurrunana nhanŋu dhäruktja.
Mawtjitj rakunydhinana
32:48—33:1; 34:1–12 (The death of Moses)
48 Ga ŋuriŋi liŋgu waluyu, Garrayyu waŋana Mawtjitjnha, 49 “Gatjuy nhe marrtjiya nhäyikayu, ŋunha bukulili Nepulili, ŋunha galki §Djarikulili, yurru dhipala makarrlili mayaŋ'lili. Ŋal'yurranydja nhe yurru ŋunhimalayi bukulili, bala nhäŋana marrtjiya ŋunhayina wäŋa *Gaynanbuynha. Galki yolŋunydja walala boŋguŋu marrtjina buḏapthurruna ŋunhamalayina wäŋalili, yurru nhenydja nhämana yurru marrtji yana, ga rakunydhirri nhe yurru ŋunhalayina bukuŋurana; 50 bitjan yana liŋgu nhenydja yurru, bitjarra ŋayi wäwa'mirriŋu nhuŋu Yärun rakunydhina bukuŋurayi yana, 51 bili nhuma maṉḏa ŋunhi yaka märr‐yuwalkthina yuwalkkuŋala wal'ŋu ŋarranha. Yo, ŋunhala ŋunhi nhumalaŋgu gapunydja maḻŋ'thurruna guṉḏaŋuru, nhumanydja baḏatjurruna dhäruk ŋarraku milma yolŋuwala walalaŋgala, bala yakana walala nhäŋala ŋarranhanydja wal'ŋu dhunupanydja nhumalaŋgala. 52 Nhe yurru wäŋanydja nhäma ŋulaŋuruna bili barrkuŋuruna, yurru yakana nhe boŋguŋu gärrinydja ŋunhamalayi wäŋalili.”
33:1–29
Yo, Mawtjitjtja ŋunhi Garraywu yolŋu, galkiŋuwuynha wal'ŋu, ga waŋana ŋayi marrtjina dhurrwara‐ḏaw'yurrunanydja, dhäruktja nherrara walalaŋgu Yitjuralpuyŋuwunydja, waŋga'‐waŋganygu yana bäpurru'wu ga bäpurru'wu, malalili ga malalili, ḻakaraŋalanydja ŋayi yukurrana dhäruktja wekaŋala Garraywala yäkuyu.
* 32:1-3 32:1–3 Moses 32:7-9 32:7–9 Jacob 32:31 32:31 Israel § 32:43 Joshua * 32:45 Moses 32:48 Moses 32:49 Nebo § 32:49 Jericho * 32:49 Canaan 32:50 Aaron 32:52 33:1–29 Israel