Chitabu cha tsano cha Musa chiihwacho
KUMBUKUMBU ZA SHARIYA
Tanga mbere
Chitabu hichi chaandikpwa wakati ambapho Musa kala anauyira shariya na malagizo garigohewa Aiziraeli hiko mwango Horebu. Musa anahadza mambo Mlungu arigohenda kpwa ajili ya atu hinyo kpwa sababu ya mendzwaye kulu: waika chilagane nao, waalongoza muda wosi jangbwani, waarinda na kutivya na maadui gao, achiapha shariya, malagizoge phamwenga na ahadize. Musa anaasihi atu akale aaminifu kpwa Mlungu na kutsambula kukala na ushirika mnono naye. Maneno makulu garigoandikpwa kpwenye chitabu hichi na garigouyirwa kpwenye Mathayo 22:37 ni higa: “Phahi phundzani, mwi Aiziraeli, Mwenyezi Mlungu tu ndiye Mlungu wehu. Mmendzeni Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu, kpwa mioyo yenu yosi, kpwa roho zenu zosi na mkpwotse wenu wosi.” (22:37).
Kahi ya sura ne za mwisho, yani 31:1—34:12, phana maandiko mairi ga chishairi na masemuriri mairi: hunaambirwa kuhusu mlongozo na mashauri mbali-mbali ambago Musa waapha atu kabila ya kufwakpwe. Musa anamtsambula Joshuwa agbwire nafwasiye (sura 31), wira wa Musa (sura 32), Musa anajaliya mbari kumi na mbiri za Iziraeli (sura 33) na mwisho habari za chifo cha Musa (sura 34). Chitabu chenye china seemu ne (1:1—4:43; 4:44—28:68; 28:69—30:20 na 31:1—34:12).
Maelezo muhimu kpwa chifupi
Musa anagomba na atu kano ya kpwandza 1:1—4:49
Musa anagomba na atu kano ya phiri kuhusu: 5:1—26:19
a. Amuri kumi 5:1—10:22
b. Shariya, malagizo na maonyo 11:1—28:68
Chilagane chinaikpwa luphya 29:1—30:20
Maneno ga Musa ga mwisho 31:1—33:29
Kufwa kpwa Musa 34:1–12
1
Musa anaatambukiza Aiziraeli
mambo garigohendeka Horebu
1 Higa ni maneno arigogomba Musa kuaambira atu osi a Iziraeli wakati ariphokala weru wa Araba uphande wa mlairo wa dzuwa wa muho Joridani, kulolana na phatu phaihwapho Sufu kahi ya weru wa Parani na vidzidzi vya Tofeli, Labani, Haserothi na Dizahabu.
2 (Kula mwango Horebu hadi Kadeshi-Barinea kutsupira njira ya mwango uihwao Seiri, ni mwendo wa siku kumi na mwenga.)
3 Siku ya mwandzo ya mwezi wa kumi na mwenga, mwaka wa mirongo mine bada ya kutuluka Misiri, Musa achiaambira atu a Iziraeli chila chitu ambacho Mwenyezi Mlungu walagiza aambire.
4 Wahenda hivyo bada ya Mwenyezi Mlungu kumturya mfalume Sihoni wa Aamori ambaye kala anasagala mudzi wa Heshiboni na mfalume Ogi wa Bashani ambaye kala anasagala mudzi wa Ashitarothi na Edirei.
5 Musa achiandza kuasemurira atu shariya ya Mlungu wakati ariphokala uphande wa mlairo wa dzuwa wa muho Joridani kpwenye tsi ya Moabu.
Achiaambira hivi,
6 “Huriphokala kpwenye mwango Horebu, Mwenyezi Mlungu, Mlungu wehu, wahuambira hivi, ‘Mkasagala muda wa kukola kpwenye mwango huno.
7 Sambi vundzani kambi yenu muenderere na charo. Mphiye kpwenye tsi ya myango ya Aamori na maeneo ga tsi jirani ya Araba, kpwenye myango na madete, hiko Negebu na seemu za kanda-kanda ya bahari. Mphiye hadi tsi ya Kanani na tsi ya Lebanoni, hadi kpwenye hura muho mkpwulu Yufurati.
8 Lolani, nkakuikirani tsi hino yosi muionayo, phahi phiyani mkaihale tsi iyo ambayo mimi Mwenyezi Mlungu naapa kuapha akare enu Burahimu, Isaka, Jakobo na vivyazi vyao.’ ”
Musa anatsambula Aamuli
(Kutsama 18:13–27)
9 Musa waenderera kugomba na atu achiamba, “Huriphokala huchere mwango Horebu, nákuambirani kukala siweza kutsukula mzigo wa kukulongozani machiyangu.
10 Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu, akakuhendani mkale anji; Vivi rero mukakala anji dza nyenyezi za mlunguni.
11 Mwenyezi Mlungu, Mlungu wa akare enu naakuhendeni mzidi kuenjerezeka kano elufu zaidi ya vira murivyo sambi na kukujaliyani kama arivyolaga!
12 Ela mino machiyangu ndawezadze kutsukula mzigo mziho wa kuamula malau genu?
13 Tsambulani kula chila mbari atu enye ikima na marifwa, anaoishimiwa ni atu ario na ujuzi, nami ndaaika akale vilongozi enu.”
14 Namwi mchinijibu kukala gara nchigokuambirani ni manono.
15 Kpwa hivyo nchihala hara atu enye ikima, anaoishimiwa na ario na ujuzi ambao mwaatsambula kula kahi ya vilongozi enu a mbari, nchiapha kazi ya kukala vilongozi enu. Anjina naahenda akale akulu a makundi ga atu elufu-elufu, akulu a makundi ga atu gana-gana, akulu a makundi ga atu mirongo mitsano-mitsano na akulu a makundi ga atu kumi-kumi kahi ya mbari zenu.
16 Wakati uratu hura náamuru Aamuli enu nchiambira, “Phundzani maneno ga atu enu na mulavye uamuli wa haki kpwa chila mmwenga akale Muiziraeli au mjeni anayeishi phamwenga namwi.
17 Msipendelee mutu yeyesi wakati munalavya uamuli; phundzani enye vyeo na atu a kawaida sawa-sawa. Msiogophe mutu yeyesi, mana uamuli ni wa Mlungu. Kuchikala maneno ambago ni magumu sana kpwenu, mundagareha kpwangu nami ndagaphundza.
18 Wakati uho nákuamuruni gosi ambago kala ni muhende.
Aiziraeli anarema
kuinjira tsi ya ahadi
(Isabu 13:1–33)
19 “Phahi, dza viratu Mwenyezi Mlungu, Mlungu wehu, arivyoamuru, huchiandza charo chehu kula mwango Horebu, huchitsupa kpwenye rira jangbwa kulu ra kutisha mriroona, wakati hunalunga njira kuphiya tsi ya myango ya Aamori. Huriphofika Kadeshi-Barinea,
20 mimi nchikuambirani, ‘Vivi mkafika tsi ya myango ya Aamori ambayo Mwenyezi Mlungu, Mlungu wehu, a phephi ahuphe.
21 Lolani, Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu, akaika tsi hino mbere zenu. Phahi phiyani, mkairisi dza vira Mwenyezi Mlungu, Mlungu wa akare enu arivyokuambirani. Msiogophe wala msivundzike mioyo!’ ”
22 Halafu mosi mchedza phephi nami mchiniamba, “Nauhume atu ahutanguliye, akapeleleze yo tsi, halafu auye edze ahumanyise njira nono ya kulunga na midzi hundiyoikuta hiko.”
23 Dzambo hiro nchiriona nono, nchitsambula atu kumi na airi, mutu mmwenga kula chila mbari.
24 Atu hinyo auka achiambuka tsi iyo ya myango, achifika kpwenye Dete ra Eshikoli na achiipeleleza.
25 Ahala bazi ya matunda ga tsi iyo achihurehera na achihumanyisa kukala tsi iyo ambayo Mwenyezi Mlungu, Mlungu wehu, a phephi ahuphe ni nono.
26 Ela mwimwi mwaasi lagizo ra Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu, mchirema kuphiya kpwenye tsi hiyo.
27 Mwanungʼunika ndani ya mahema genu mchiamba, “Mwenyezi Mlungu akahuzira ndiyo mana wahutuluza tsi ya Misiri ili ahutiye mikononi mwa Aamori kusudi ahumarigize.
28 Hunaambuka kuphiyaphi phahi? Naswi hukavundzwa moyo ni ndugu zehu ariphohuambira kukala atu a hiko ni akulu na are kuriko swiswi. Na kukala midzi yao ni mikulu na yenye kuta zinazofika mainguni. Piya aona gara madzitu makulu, ga chivyazi cha Anaki.”
29 Ela mino nchikuambirani, “Msiaogophe atu hinyo.
30 Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu, ambaye anakutanguliyani, iye mwenye andapigana kpwa ajili yenu dza vira arivyohenda mbere zenu hiko Misiri na
31 hiko jangbwani. Mwimwi mwaona vira Mlungu arivyokutsukulani kpwenye charo hicho chosi dza vira baba anavyotsukula mwanawe, hadi mchifika hipha.”
32 Ela dzagbwe nágomba higo gosi, mwino tamuyamuamini Mwenyezi Mlungu, Mlungu wenu,
33 ambaye wakutanguliyani katika njira na kukuendzerani mwatu mwa kuchita kambi zenu. Usiku wakutanguliyani kpwa moho na mutsi kpwa ingu, ili kukuonyesani njira.
Mwenyezi Mlungu anatiya
Aiziraeli adabu
34 Mwenyezi Mlungu achisikira manungʼuniko genu, achireya, achiapa achiamba,
35 “Taphana hata mmwenga wenu wa chivyazi hichi chii ndiyemenya iyo tsi nono nriyolaga kuapha akare enu.
36 Kalebu mwana wa Jefune, macheye ndiye ndiyeiona. Nami nindamupha tsi iyo ariyoivyoga ikale yakpwe, iye na chivyaziche kpwa sababu wanilunga moyo kutsuka.”
37 Mwenyezi Mlungu achinireyera piya mimi kpwa sababu yenu achiamba, “Hata uwe Musa kundainjira kpwenye tsi hiyo.
38 Ela msaidizio Joshuwa mwana wa Nuni andainjira. Phahi, mtiye moyo mana iye andaalongoza atu a Iziraeli arisi iyo tsi.”
39 Halafu Mwenyezi Mlungu achihuambira swiswi hosi, “Nyo ana enu adide asiomanya manono wala mai murioamba kukala andahalwa mateka ni maadui genu, aho ndio ndioinjira nami nindaapha tsi iyo ikale yao.
40 Ela mwimwi, galukani muuye jangbwani kuelekeya Bahari Ya Shamu.”
41 Halafu mchinijibu mchiamba, “Swiswi hukamkosera Mwenyezi Mlungu, ela sambi hundaphiya hukapigane dza vira Mwenyezi Mlungu, Mlungu wehu arivyohuamuru.” Kpwa hivyo, chila mmwenga wenu wahala silahaye ya viha, mana mwaona kushambuliya tsi ya myango ni dzambo rahisi.
42 Naye Mwenyezi Mlungu achiniamba, “Aambire hinyo atu ‘Musiambuke kpwendapigana viha kpwa sababu si phamwenga namwi, kpwa hivyo mchiphiya, mundashindwa ni maadui genu.’ ”
43 Mimi nákuambirani hivyo, ela mwimwi tamuyasikira na mchiasi lagizo ra Mwenyezi Mlungu. Bila kujali mchiinjira yo tsi ya myango.
44 Hipho, Aamori ariokala anasagala seemu iyo ya myango atserera kukushambuliyani dza vira nyuchi ahendavyo. Achikupigani kula mwango Seiri hadi phatu phoihwa Horima.
45 Ndipho mchiuya, mchimririra Mwenyezi Mlungu, ela kayakuphundzani wala kukujalini.
46 Phahi, mchisala hiko Kadeshi kpwa siku nyinji.