MBULI INOGILE YANDIKIGWE NA
LUKA
Ulongozi
Mbuli Inogile yandikigwe na Luka ni chimwe mwa vitabu vine va Lagano da Sambi vovisimulila ugima wa Yesu Chilisito. Chila chimwe mwa vitabu ivo chotangigwa “Mbuli Inogile.” Masayo na Maliki na iviya Yohana, ivo vose vandikigwa viyadanganike Yesu. Luka handike simo ya ugima wa Yesu muhala mbali iviya kandika chiya chiwatendile wanahina wa Yesu viifosile udanganiko wa Yesu na uzilibuko wake, chitabu icho chotangigwa Sang'hano za Watumigwa. Habule munhu yoyose yovimanya zuwaki na kulihi Mbuli Inogile ya Luka kuyandikiligwe, mbali wasomi wengi woitogolela kuwa yodahika yandikigwa mwaka 70 kwandusila viyelekigwe Yesu.
Yoyandike ni Luka yoyakalile mganga. Ugenzi wake wa kwandika ni kusang'hanila ulonzi woulagusa kuwa kakala munhu msomi. Luka kakala kolonda kwandika vinogile kwa kusimulila ugima wa Yesu, kwa kuwalongela yaja yoyalawilile kwa kuisondelela na wamwenga muladi wamwede kwa kusoma chitabu cha Luka muna 1:1-3. Chovimanya Luka hawile Muyahudi bule chahasoma chitabu cha Wakolosayi 4:10-14. Kandika ivo muladi wanhu weli siyo Wayahudi wadahe kuvimanya kwa kufambula vihendo va Wayahudi muna Luka 1:8.
Mbuli Inogile yandikigwe na Luka viilinga ng'hani na vitabu va Masayo na Maliki, kwaviya vosimulila chinhu chimwe na kwa ugenzi umwe. Muna ivitabu vino vitatu, Luka muhala iyo yandike ng'hani kwelekigwa kwa Yohana Mbatizi. Iviya Luka kokanhamiza kulekelelwa muna 3:3 na 11:4 17:3-4 na 23:34 na iviya 24:47 na iviya kokanhamiza nhambiko muna 3:21 na 5:16 na 6:12 na 11:1-12 na iviya 22:32.
Yeliumo
Luka kokwandusa chitabu chake na kolonga chimu cha kwandika muna 1:1-4.
Kaidi Luka kosimulila kwelekigwa kwa Yesu na viya viyaisasale kwa sang'hano yake muna 1:5-13.
Maabaho kwa hanhu hakulu ha Mbuli Inogile yoyandikigwe na Luka kosimulila viya sang'hano ija yoyaitendile Yesu haswa mauzauza na vinhu viyafundize muna 4:14-21:38.
Kuuhelelo, Luka kogotola muna zisula mbili za kulukomelezo 23-24, kosimulila viya Yesu viyadanganike na kawandigwa na kazilibuka.
1
1 Mwenevale Seyofilo,
“Wanhu wengi waiyoha fana viwadahile kwandika vinhu vovilawilile kumwetu.
2 Wandika vinhu vichilongiligwe na waja waviwonile kwa meso yawo na wasang'hani wa mbuli ija kulawa mwanduso na kupeta Mbuli Inogile.”
3 Ivo Mwenevale, kwaviya na niye nyhunguza vinogile vinhu ivo vose kulawa mwanduso, nilola vinogile na niye nikwandikile goya viya vilawilile.
4 Nosang'hana ivo muladi weye udahe kuumanya ukweli wose wa vinhu viya viufundizigwe.
Kwelekigwa kwa Yohana Mbatizi kwolagusigwa
5 Siku ziya Helode viyakalile mfalume wa Yudeya, kukala na Mkulu wa nhambiko digogogo imwe, zina jake Zakaliya, wa chibumbila cha Abiya. Mke wake katangigwa Elizabeti, nayo kalawa muna ulukolo lwa Haluni.
6 Wose waidi wakala wanoga haulongozi ha Mulungu, kuno wokwamha malagilizo yose ya Mndewa.
7 Hawakalile na mwana bule, kwaviya Elizabeti kakala halela. Na wose waidi wakala walala ng'hani.
8 Siku dimwe Zakaliya kakala mwii Kaye ya Mulungu kotenda sang'hano yake ya kulava nhambiko fana viyatendaga mwii zamu yake.
9 Kulawa muna ichihendo cha wakulu wa nhambiko, mhiya imsagula Zakaliya kuhita kufukiza ubani mgati mwa Kaye ya Mndewa.
10 Lusita lwa kufukiza ubani vilufikile, lung'husesa lwa wanhu lukala hanze lwotosa.
11 Maabaho Msenga wa Mndewa kulawa Kuulanga kamulawilila Zakaliya, kema ubanzi wa kulume wa chilingo cha kufukizila ubani.
12 Zakaliya viyamuwone, kasinhuka, kakala kogudema kuno kodumba.
13 Mbali msenga wa kuulanga ija kamulongela, “Sekeudumbe, Zakaliya! Mulungu kahulika nhosa yako. Mke wako kezakwelekela mwana wa chilume, na weye kwizamtanga Yohana.
14 Kwizasekelela ng'hani na kudeng'helela, na wanhu wengi wezasekelela kwa kwelekigwa kwake.
15 Kezakuwa mkulu ha ulongozi ha Mndewa. Hezakung'wa bule upele wala chinhu chochose chogela ukoligwa. Kezamemezigwa Muhe Yelile kusongela mmunda mwa mami yake.
16 Kezawabweleza wanhu wengi wa Isilaeli kwa Mndewa Mulungu wawo.
17 Kezamulongolela Mndewa, kezakuwa na ludabwa fana lwa Eliya mulotezi wa Mulungu kuwatenda china tata wawagese iwana wawo. Kezawahindula wanhu wohawamuhulika Mulungu wagese magesa ya wanhu wanogile, kuwatenda wanhu waisasale kumuhokela Mndewa.”
18 Zakaliya kamuuza msenga wa kuulanga ija, “Vino nizavimanyaze kuwa mbuli iyo izakuwa kweli? Niye na mulala na mke wangu iviya mulala.”
19 Msenga wa kuulanga ija kamwidika, “Niye na Gabuliyeli. Nokwima hanhu ha Mulungu. Iyo ni iyo yoyanitumile nilonge na weye na kukugalila mbuli ino inogile.
20 Mbali huhuwile mbuli yangu yondailawilile kwa lusita lwake, ivo hwizadaha kulonga mbaka siku ijo mbuli zonikulongele vondazilawilile.”
21 Wanhu wowakalile womgozela Zakaliya wazanywa kwaviya viyakalame muna Ikaye ya Mulungu.
22 Viyalawile kunze, hadahile kulonga nawo, ivo wavimanya kuwa kawona malaguso Mwiikaye ya Mulungu. Kwaviya hadahile kulonga, kasang'hanila vilaguso kwa makono yake kulonga nawo.
23 Zamu yake ya usang'hano viimalile, Zakaliya kabwela ukaye.
24 Siku za hamwande chidogo, mke wake kapata wimo, na kwa lusita lwa miyezi mitano halawile ukaye yake. Kalonga,
25 “Mndewa kanitendela yano. Sambi kanilagusa ubazi wake. Kanisegezela chinyala chonikalile nacho haulongozi ha wanhu!”
Kwelekigwa kwa Yesu kwolagusigwa
26 Muna umwezi wa sita wa wimo wa Elizabeti, Mulungu kamtuma msenga wa kuulanga yoyatangigwe Gabuliyeli yahite kudibululu doditangigwa Nazaleti muna iisi ya Galilaya.
27 Keza na usenga kwa mwali imwe mhambe yoyatangigwe Maliya. Imwali iyo kalondeka kufudikiligwa na mbwanga imwe yoyatangigwe Yosefu wa lukolo lwa Mfalume Daudi.
28 Msenga wa kuulanga kamuhitila na kumulongela, “Nokulamsa! Mndewa kahamwe na weye, nayo kakutemela mate g'hani!”
29 Maliya viyahulike usenga uwo wa msenga wa kuulanga, kapata fondogolo ng'hani muumoyo wake, iviya kazanywa mbuli iyo ina fambulo jaki.
30 Mbali msenga wa kuulanga ija kamulongela, “Maliya, sekeudumbe! Mana Mulungu kakulagusa unovu wake.
31 Kwizapata wimo, na kwizakweleka mwana wa chilume, nayo kwizamtanga Yesu.
32 Nayo kezakuwa mkulu, kezatangigwa Mwana wa yeli Uchanyha Ng'hani. Na Mndewa Mulungu kezamtenda yawe Mfalume, fana Daudi wasaho yake viyakalile.
33 Kezakuwa Mfalume wa lukolo lwa Yakobo siku zose, ufalume wake hawizakuwa na uhelelo bule!”
34 Maliya kamuuza msenga wa kuulanga ija, “Niye namhambe. Lelo yano yezadahikaze?”
35 Msenga wa kuulanga ija kamwidika, “Muhe Yelile kezakuhulumukila, na udahi wa Mulungu yeli Uchanyha Ng'hani lwa Mulungu lwizakugubika. Kwa ichimu chino Mwana Yelile yondayelekwe kezatangigwa Mwana wa Mulungu.
36 Mkumbuke ndugu yako Elizabeti. Ilongigwa hadaha kulela bule, mbali sambi kana wimo wa miyezi sita hamwe na ulala wake.
37 Kwaviya habule chinhu hachidahika kwa Mulungu!”
38 Maliya kalonga, “Niye na msang'hani wa Mndewa, nhendiligwe ivo viulongile.” Maabaho msenga wa kuulanga ija kasegela.
Maliya komulaula Elizabeti
39 Siku chidogo hamwande, Maliya kahita hima hima mbaka bululu dili muimilima ya Yudeya.
40 Uko kengila muna ikaye ya Zakaliya, kamulamsa Elizabeti.
41 Elizabeti viyahulike ndamsa ya Maliya, mwana ching'hele kakwesa mwiinda yake. Elizabeti kamemezigwa Muhe Yelile
42 nayo kalandula dizi, kalonga, “Mulungu kakutemela mate kufosa wanaake wose, nayo mwana yondaumweleke katemeligwa mate!
43 Vilihi mbuli zino ng'hulu zinilawilila niye mbaka mama wa Mndewa wangu yanilaule?
44 Vinihulike ndamsa yako, mwana ching'hele muinda yangu kakwesa kwa deng'ho.
45 Kudeng'helela ng'hani weye yuutogole mbuli ya Mndewa, kwaviya izakuwa kweli kumwako.”
Wila wa nhogolwa wa Maliya
46 Maliya kalonga,
“Moyo wangu womtunhiza Mndewa,
47 na muhe wangu wodeng'helela
kwa ichimu cha Mulungu Mulopozi wangu,
48 kwaviya kanikumbuka, msang'hani wake mnyendanyenda!
Kusongela sambi na kugendelela
wanhu wose wezanitanga nili na heli
49 kwa vinhu vikulu Mulungu yeli na Ludabwa voyanhendele.
Zina da Mulungu jela.
50 Kusongela ulelwa uno na kugendelela
kowalagusa ubazi waja wowondumba.
51 Katenda vinhu vikulu kwa mkono wake.
Kawapwililisa weli na magoda munaimizoyo yawo.
52 Kawahulumusa wafalume weli na ludabwa kulawa kuna ivigoda va chifalume vawo,
na kawenula wanyendanyenda.
53 Weli na nzala kawegutiza yanogile,
na kawasegeza matajili makono muhala.
54 Kamtaza Isilaeli msang'hani wake,
kakumbuka kulagusa ubazi wake
55 kwa Bulahimu na lukolo lwake
siku zose!”
56 Maliya kakala na Elizabeti kwa lusita lwa miyezi mitatu, maabaho kabwela ukaye yake.
Kwelekigwa kwa Yohana Mbatizi
57 Lusita lwa Elizabeti kuibasula vilufikile, kaibasula mwana wa chilume.
58 Wakaya wayage na ndugu zake viwahulike vinhu vinogile Mndewa viyamtendele, wadeng'helela hamwe nayo.
59 Maabaho vidifikile siku da nane, weza kumwingiza ulungwana imwana. Walonda kumtanga Zakaliya, zina da tati yake.
60 Mbali mami yake kalonga, “Siivo! Zina jake kezatangigwa Yohana.”
61 Wamulongela, “Mbona mulukolo wenu habule munhu yeli na zina ijo?”
62 Maabaho wamuuza tati yake kwa chilaguso, wavimanye kolonda yamtange mwanage zina dilihi.
63 Zakaliya kapula chibawo cha kwandikila, maabaho kandika vino, “Zina jake Yohana.” Wose wazanywa!
64 Bahobaho Zakaliya kadaha kulonga kaidi, nayo kandusa kumwing'ha nhogolwa Mulungu.
65 Wakaya wayage wafikigwa na lugano, na mbuli zino zenela muna imilima ya isi ya Yudeya.
66 Chila munhu yoyahulike mbuli izo kaiuzagiza muna umoyo wake, “Mwana ino kezakuwa mwana waki?” Ioneka kweli ludabwa lwa Mndewa yahamwe nayo.
Ulaguzi wa Zakaliya
67 Zakaliya tati yake Yohana kamemezigwa Muhe Yelile, nayo kalonga ulaguzi uno kulawa kwa Mulungu,
68 “Yeng'higwe nhogolwa Mndewa, Mulungu wa Isilaeli!
Kwaviya keza kuwataza wanhu wake na kuwakombola.
69 Kaching'ha cheye Mulopozi yeli na ludabwa,
mzukulu wa Daudi msang'hani wake.
70 Kalonga kufosela kwa walotezi wa Mulungu wake welile kusongela umwaka
71 kuwa kezachikombola kulawa kwa wehi wetu,
na kulawa muna uludabwa lwa wanhu wose wowochihila.
72 Kalonga kezawawonela ubazi wasaho zetu,
na kezakumbuka lagano jake jelile.
73 Kamulahila Bulahimu wasaho yetu
74 kezachikombola kulawa muna yamakono ya wehi wetu.
Na kezachitenda chidahe kumsang'hanila bila ya lugano,
75 kwa kwela na kuwoneka munoga haulongozi hake,
siku zose ya ugima wetu.
76 “Na weye mwanangu, kwizatangigwa mulotezi wa Mulungu yeli Uchanyha Ng'hani.
Kwizamulongolela Mndewa,
kumsasalila nzila yake.
77 Kwizawalongela wanhu wake kuwa wezakomboligwa,
kwa kusegeziligwa uhasanyi wawo.
78 Mulungu wetu ni kana ubazi na moyo unogile.
Kezachimwemwesela mwemweso da ukombola kulawa kuchanyha
79 kwizawamwemwesela wose wowokala muna diziza na sisila da ifa,
yalangulize hatuwa zetu muna inzila ya tindiwalo.”
80 Mwana kakula lukuli na muhe. Kakala mudibwilingu mbaka siku viyawalawilile wanhu muumwingi wa Isilaeli.