Mbui Yedi yekuandikwayo ni
Matayo
Uwoongoezi
Mbui yedi ekuandikayo Matayo ni mwenga aho ya vitabu vine mwe Diagane Dihya. Vigombekavyo ugima wa Yesu Klistu, kia kimwe cha kitabu icho chetangwa, “Mbui Yedi.” Ziandikwa bada ya ufe wa Yesu, na Matayo na Maliko na Luka na Yohana. Wamanyisi khawamanya Talehe kuwa ni ini Matayo nee kaandika Mbui Yedi inu, Iya yadahika iyandikwa mwe myaka makumi mtandatu bada ya kuvyaigwa Yesu Klistu. Naho hantu ambaho iyandikwa khahamanyika iya wantu wangi wamamaakhanya kuwa iyandikwa uko Palesitina, yadahika ni kwe mzi wa Yelusalemu.
Muandikaji wa kitabu iki ni Matayo ambae nee kawa mtoza ushuu, kabla Yesu khazati kumwetanga awe mhina wakwe. Viyaviya nee akamanyika kwa zina da Lawi. Matayo nekawa wamwe na wamwe wa wagiiwa Yesu kumi dimwe na mbii na nee kawaandikia wasomaji wa Kiyahudi. Inu yaoneka pwii inga ekuuwiiavyo mbui zaidi makumi mtandatu kulawa mwe Diagane da kae. Kakunda koonyesha kuwa Yesu nee Klistu, mwohozi ekusagulwaye ni Muungu ambae waoni wamtamwiizia mbui zakwe. Matayo kaandika mangi yahusuyo Useuta wa Muungu, Wayahudi nee wakamkauwiya Klistu ambae endaawe Seuta wa kisiasa. Matayo ahigana mbui iyo vitana kwa kugombeka mbui za Useuta wa Muungu.
Mbui Yedi ya Matayo ni kitabu kitana cha kuvokea kusoma mwe Diagane Dihya, kwaajii vitumia vifungu kulawa mwe Diagane da kae, kitabu iki chatoza maagane maidi. Matayo kageeza kutongea msimo wa vitabu vya Musa, ambavyo ni vitabu vishano vya bosi vya Diagane dakae. Mabiikizi ya Yesu kwe muima, ambayo yapatikana mwe kitabu cha Matayo 5-7 yadaha kuiganizwa na hada ambaho Muungu ekuwaho amwekha Musa miko, kumbukizi da miko 19:3; 23:33.
Yeumondani
1 Matayo aivoka Mbui Yedi kwa kugombeka kuusu kuvyaigwa kwa Yesu Klistu na Yesu ekuvoka ndima yakwe mwe chando cha 1-4.
Uyu Matayo agombeka ndima ya Yesu na mahinyo mangi ekuhinyayo mwe chando cha 5-25.
Hantu ha kisikiizi ha kitabu cha Matayo yagombeka mbui khuu muno ya ndima ya Yesu mwe ufe wakwe na kuyuyuka kwakwe mwe chando cha 26-28.
1
Kolwa da Yesu Klistu
Luka 3:23-38
1 Kitabu cha mazina ya wantu wa kolwa da Yesu Klistu mwana Daudi mwana wa Ibulahimu.
2 Ibulahimu nekamvyaa Isaka na Isaka akamvyaa Yakobo na Yakobo akamvyaa Yuda na wanduguze.
3 Yuda akamvyaa Pelesi na Zela, ambao mami yao nee ni Tamali, Pelesi akamvyaa Eziloni na Hesiloni akamvyaa Alamu.
4 Alamu akamvyaa Aminadabu na Aminadabu akamvyaa Nashoni na Nashoni akamvyaa Salimoni.
5 Salimoni akamvyaa Boazi, na mami yakwe Boazi nee ni Lahabu, na Boazi akamvyaa Obedi, na mami yakwe Obedi nee ni Luti, na Obedi akamvyaa Yese.
6 Nae Yese akamvyaa Seuta Daudi.
Daudi akamvyaa Selemani, mami yakwe Selemani ni yuda ekuwae mkaza Ulia.
7 Selemani akamvyaa Lehoboamu na Lehoboamu akamvyaa Abiya na Abiya akamvyaa Asa.
8 Asa akamvyaa Yehoshafati na Yehoshafati akamvyaa Yolamu na Yolamu akamvyaa Uzia.
9 Uzia akamvyaa Yosamu na Yosamu akamvyaa Ahazi na Ahazi akamvyaa Ezekia.
10 Ezekia akamvyaa Manase na Manase akamvyaa Amoni na Amoni akamvyaa Yosia.
11 Yosia akamvyaa Yekonia na wanduguze. Kisingi cha kusamizwa kwa Wayahudi kuita si ya Babeli.
12 Bada ya kusamizwa na kuita mwe si ya Babeli, Yekonia akamvyaa Shealitieli na Shealitieli akamvyaa Zelubabeli.
13 Zelubabeli akamvyaa Abiudi na Abiudi akamvyaa Eliakimu na Eliakimu akamvyaa Azoli.
14 Azoli akamvyaa Sadoki na Sadoki akamvyaa Akimu na Akimu akamvyaa Eliudi.
15 Eliudi akamvyaa Eliazali, na Eliazali akamvyaa Matani na Matani akamvyaa Yakobo
16 Yakobo akamvyaa Yusufu muume da Malia ekuwae mami yakwe da Yesu etangwaye Klistu.
17 Naho kuvokea Ibulahimu adi kubua kwa seuta Daudi, nee kuwa na vivyazi kumi dimwe na nne, naho tangia Seuta Daudi hadi Wayahudi wekudoigwaho kuita Babeli nee kuwa na vivyazi kumi dimwe na nne. Naho kuvokea kisingi wekusamizwaho adi kuvyaigwa kwa Yesu Klistu nee kuwa na vivyazi kumi dimwe na nne.
Kuvyaigwa kwa Yesu Klistu
Luka 2:1-7
18 Naho kuvyaigwa kwa Yesu Klistu nekuwa ivi, Malia mami yakwe ekuwaho kaombwa na Yusufu. Akini kisingi khawazati kuteguana akaoneka ana ifu kwa udaho wa Muye wa Muungu.
19 Kwaviya Yusufu, ekuwaye akunda kumtegua Malia nekawa mntu yedi, khekukunda kumgea soni hemeso ya wantu, ivyo akakunda kumbada kwa sii.
20 Ekuwaho akamamakhanya mbui iyo, mndima wa uko uwanga kwa Muungu wa Zumbe akamwawiiya mwe sozi, nakumwamba “Yusufu mwana Daudi wesekuogoha kumdoa Malia atende mkazio mana kenua ifu kwa udaho wa Muye wa Muungu.
21 Endaavyae mwana kigosi na wendaumwekhe zina da Yesu, kwa viya yee nee mwendae awaohoe wantu wakwe kulawa mwe mavigaviga yao.”
22 Naho aya yose yalawiiya ili iiganie ida mbui ya Zumbe ekugombekayo kwembokea kwa muoni wa Muungu
23 “Kauwa mvyee mwenye kiwaa endaenue ifu. Na kuvyaa mwana kigosi, nae endaetangwe Imanueli” mana yakwe, “Muungu hamwe na swie.”
24 Naye Yusufu ekwenukaho mwe usisiza akagosoa inga mndima wa uko uwanga kwa Muungu wa Zumbe ekumwambavyo, akamdoa mkaziwe adi kaya.
25 Akini khekugonana nae adi Maliamu ekuvyaaho mwana kigosi. Na Yusufu akamwekha zina da Yesu.