Mbui Yedi inga yekuandikwavyo ni
Luka
Uwoongoezi
Mbui yedi kulawana na Luka ni mwenga ya vitabu vine mwe Diyagane dihya vitamwiiza ugima wa Yesu Klistu. Kiya kimwe chetangwa injili mana yakwe Mbui Yedi. Vitabu ivyo viandikwa na Matayo na Maliko na Luka na Yohana kisingi Yesu ekuyaho na bada kuuya na nyuma kwa Yesu. Luka khekuandika du mbui ya ugima wa Yesu, akini pia kaandika mbui zekugosolwazo na wahina wa Yesu bada kuuya na nyuma na kuyuyuka kwakwe, mwe kitabu chetangwacho Ntendwa ya Wagiiwa. Khahana mntu amanyae ukwei ni kitabu iki kiandikwa hambu kisingi kihi kitabu iki kiandikwa akini wamanyi wangi wevana kugombeka yadahika kiandikwa myaka ya makumi mfungate kuvokea ekuvyaigwaho Klistu.
Muandikaji ni Luka, ambae viyaviya nekawa bwana mganga, uandikaji wakwe na ekutamwiiavyo vyoonyesha mntu uyo ni mmanyi. Luka nee kakunda kutamwiiza vitana mbui zenye zekuwazo ya ugima wa Yesu, akitamwiiza mbui inga zekulawiiavyo, ili watuhu wadahe kumanya kwa utana wasomaho Luka 1:1-3 Luka khekuwa Myahudi Wakolosai 4:10-14 na kaandika mwe hali ambayo wantu wesao kuwa Wayahudi wadahe kumanya. Inu yaoneka pwii viya ekugombekavyo mazweeya ya Kiyahudi Luka 1:8.
Mbui yedi yekuandikwayo na Luka yaigana na kitabu cha Matayo na Maliko, kwaviya vyagombeka mbui ziazia vituhu kwa kuigana. Gatigati mwe vitabu vitatu, Luka alavya mbui zigombekazo kuvyaigwa kwa Yohana Mbatiiza. Luka naho agombeka mbui ya kuekewa mavigaviga chando 3:3, 11:4, 17:3-4, 23:34, 24:47 na mviko chando 3:21; 5:16; 6:12; 11:1-12; 22:32.
Yeumondani
Luka agombeka Mbui Yedi na kugombeka kwa mbwai kaandika kitabu icho, mwe chando cha 1:1-4.
Naho akagombeka kuvyaigwa kwa Yesu na agombeka Yesu ekujiikavyo kwa ndima yakwe aha mwe inusi 1:5 - 4:13.
Naho Luka yagombeka ndima ekugosoazo Yesu hasa vihii na mahinyo yakwe 4:14 - 21:38.
Kisiikizi, Luka abindiiza kwa kugombeka ni viivihi Yesu ekuuyaho na nyuma na kugewa mwe mbia na kuyuyuka kwakwe, mwe chando mbii 22-24.
1
1 Mkuu Teofilo.
Kwaviya, wantu wangi wekaa na kuandika mbui ziya zekulawiiyazo umu mwetu.
2 Waandika inga tekugombekwavyo na wada wekuonao mbui izo kwa meso yao kuvokea aho bosi mwe ndima ya Yesu. Awo nee wekubiikiyao mbui ya Yesu.
3 Ivyo mkuu Teofilo, tekubindaho kusunguumanya mbui inu kwa akii kuvokea aho bosi, khiona ni vitana na miye nikuandikie mbui izi kwa vitana,
4 nawe udahe kumanya ukwei wa mbui zose wekuhinywazo.
Kuvyaigwa kwa Yohana Mbatiiza kwa ambizwa
5 Kisingi Helode ekuwaho seuta wa si ya Yudea nekuwa na mviki yumwe zina dakwe Zakalia, wa kizumwezumwe cha uviki cha Abiya. Mkaziwe nee aketangwa Elizabeti, nae nekawa wakolwa da mviki Haluna.
6 Wose waidi wekaa inga viya wekukundigwavyo ni Muungu, wekaa kwa kutongea miko na miagiiyo yose ya Zumbe kwesaho waa.
7 Khawokuwa na wana kwaviya Elizabeti nee khana uvyazi, na wose waidi nee ni wadaa.
8 Msi umwe, Zakalia yekuwaho zamu yakwe ya kugosoa ndima ya uviki mwe Nyumba ya Muungu,
9 kulawana na mazweeya ya waviki, Zakalia akasagulwa kwa kutoewa kula kwengiya mwe Nyumba ya Zumbe kufukiza ubani. Ivyo Zakalia akengia mwe Nyumba ya Muungu.
10 Zumwezumwe kuu da wantu nee wakintana chongoi wakavika kisingi icho cha kufukiza ubani.
11 Mndima wa uko uwanga kwa Muungu wa Zumbe akamwawiiya uko gati, akagooka phande ya kuume wa ingo da kufukizia ubani.
12 Zakalia ekumuonaho yuda mndima wa uko uwanga kwa Muungu, akavituka na akaogoha muno.
13 Iya mndima wa uko uwanga kwa Muungu akamwamba, Zakalia, “Usekuogoha Kwaviya Muungu kautegeeza uviki wako, na mkazio Elizabeti endaakuvyaiye mwana kigosi, nawe wendaumwetange zina dakwe Yohana.
14 Nawe wendauwe na kinyemi kikuu na wantu wose wendawawe na kinyemi kwaajii ya kuvyaigwa kwakwe.
15 Endaawe mkuu hemeso ya Zumbe. Khanaadomee divai wala phombe, naho endaamemeezwe Muye wa Muungu kuvokea mwe ifu da mami yakwe.
16 Endaawavuze wantu wangi wa Isilaeli kwa Zumbe Muungu yao.
17 Endaamwongwee Zumbe, naho endaawe na udaho na muye inga viya Eliya. Endaawaike hamwe vituhu tate na wana wao, endaawagoswee wesaokuzumiiya wawe na umanyi wa wantu wedi, na kumwiikia Zumbe wantu wendaowawe tayali kumhokea.”
18 Zakalia akamwamba yuda mndima wa uko uwanga kwa Muungu, “Nendanimanye viivihi mbui inu ati niya kwei? Kwaviya miye ni mdaa, naho mkazangu nae ni mdaa.”
19 Mndima wa uko uwanga kwa Muungu akamtambaisa, “Miye ni Gablieli, mndima wa Muungu na khiagiiwa nitamwiiye nawe nikwambe mbui yedi.
20 Kwaviya khwekuzumiiya mbui zangu zendazozilawiiye kwa kisingi chakwe. Ivyo khaunaudahe kutamwiiya adi ayo nekugombekayo yendahoyaiganie.”
21 Kisingi kiya, wada wantu wekuwao wakamhafiiza Zakalia uku wahondomaa kwa kucheewa kulawa kwakwe mwe Nyumba ya Muungu.
22 Ekulawaho chongoi khekudaha kutamwiiya kwaajii nekawa akatamwiiya nao kwa utangio. Wantu wakamanya kinagaubaga kuna ekuonado mwe Nyumba ya Muungu. Kwaviya nee atamwiiya nao kwa mikono.
23 Zamu yakwe ya kugosoa ndima yakwe yekusiaho, akauya kaya kwakwe.
24 Kisingi kwemboka, Elizabeti akenua ifu, nae khekulawa kaya kwakwe kwa kisingi cha miongo mishano.
25 Akagombeka, “Zumbe ivi nee ekunigosweeavyo kisingi iki, kanikauwa na kuniusia soni yangu ya kwesekuvyaa nekuwayo nayo hemeso ya wantu.”
Kuvyaigwa kwa Yesu kwaambizwa
26 Yekubuwaho muongo wa mtandatu, mndima wa uko uwanga kwa Muungu etangwaye Gablieli nekaagiiwa ni Muungu aite kwe mzi zina dakwe Nazaleti uko si ya Galilaya,
27 kwa mndee yumwe mwenye kiwaa etangwae Malia, mwekuwaye kaombwa na mntu yumwe zina dakwe Yusufu wa kolwa da Daudi.
28 Mndima wa uko uwanga kwa Muungu akamlawiiya Malia akamuugusa, “Ewe mwekujaiwaye wedi na Muungu, Zumbe yu hamwe nawe.”
29 Malia ekusikiaho mbui izo neawa na maatu, akamamakhanya mbui izi zina mana yani?
30 Mndima wa uko uwanga kwa Muungu akamwamba Malia, “Usekuogoha kwaviya Muungu kakujaiya wedi wakwe,
31 Wendawenue ifu, naho wendauvyae mwana kigosi, na zina dakwe wendaumwetange Yesu.
32 Uyo endaatende mkuu naho endaetangwe Mwana wa Muungu ekuwaye uko uwanga wa vyose. Zumbe Muungu endaamwekhe kigoda cha useuta cha Daudi tati yake.
33 Endaawe seuta wa kolwa da Yakobo kwa misi yose kwesiho kisiikizi, naho useuta wakwe khaunauwe na kisiikizi.”
34 Malia akamtambaisa yuda mndima wa uko uwanga kwa Muungu, “Yadahika viivihi, mbui iyo mana miye nina kiwaa?”
35 Mndima wa uko uwanga kwa Muungu akamtambaisa, “Muye wa Muungu wendaukwezee, na udaho wa Muungu ekuwaye mkuu wa vintu vyose wendaukugubike inga kizui. Kwaajii iyo mwana endaeavyaigwe endaawe Mng'azi naye endaetangwe Mwana wa Muungu.
36 Naho umanye Elizabeti nduguyo nae kenua ifu etiho ni mdaa, na isasa ni muongo mtandatu kwakwe, yee ambae wantu wammanya kuwa khadaha kuvyaa,
37 kwaviya khahana mbui yesayokudahika kwa Muungu.”
38 Naho Malia akagombeka, “Miye ni mndima wa Zumbe, igosoke mbui inga wekugombekavyo.” Yuda mndima wa uko uwanga kwa Muungu akaita.
Malia amvuiya Elizabeti
39 Mwe kisingi kiya Malia akafunga ntambo kuita kwa kinyionyio mwe mzi umwe weuko mwe miima ya Yudea.
40 Aho akengia mwe nyumba ya Zakalia akamuugusa Elizabeti.
41 Ahoaho Elizabeti ekusikiaho uugusi wa Malia mwana mwekuwa mwe ifu dakwe Elizabeti akehituahitua. Naho udaho wa Muye wa Muungu ukamwezea Elizabeti.
42 Naho akagombeka kwa mgutio mkuu, “Wee kujaiwa kusima wavyee wose, na mwana wendayeumvyae kajaiwa.
43 Miye nndai hata mmaa wa Zumbe yangu abue hangu?
44 Nakwamba, vuupu nekutegeezaho uugusi wako mwana mwe ifu dangu akawa nanyemi na kwehituahitua.
45 Kujaiwa wee mwekuzumiiya kuwa yendayawe kwei yada Zumbe ekugombekayo.”
Wiya wa ntogoo wa Malia
46 Malia akamba.
“Muye wangu wamtogoa Zumbe,
47 Muye wangu unanyemi kwaajii ya Muungu Mwohozi yangu,
48 Kwaajii kanikumbuka, miye mndima wakwe mdodo!
Ivyo kuvokea isasa wantu wose, wendawanetange mwenye kujaiwa,
49 Kwaviya Muungu mwenye udaho, kanigosoeya mbui khuu.
Zina dakwe ni ng'azi.
50 Mbazi zakwe kwa wantu wamvikiao,
Kwekaa kwa vyekuvyaigwavyo na vyekuvyaigwavyo,
51 Kagosoa mbui khuu kwa mkono wakwe,
Kawasambaatisha wenao vibui umamakhanyi ya mioyo yao.
52 Akawaseeza maseuta wakuu kulawa he vigoda vyao vya useuta,
Kawenua wekuwao wadodo.
53 Wenaosaa endaaweguse vintu vitana,
Na wenye vintu vingi endaawause mikono yebue.
54 Kamwambiza Isilaeli, mndima yakwe,
Akakumbuka kuwafiiya mbazi.
55 Inga ekuwaikiavyo kiaga baba zetu, Ibulahimu
Na vyekuvyaigwavyo vyakwe misi yose kwesiho kisiikizi!”
56 Malia akekaa na nduguye Elizabeti kwa kisingi kibuacho miongo mitatu, naho akauya kaya kwakwe.
Kuvyaigwa kwa Yohana Mbatiiza
57 Kisingi cha kwefungua kwakwe Elizabeti kikabua, akefungua mwana kigosi.
58 Wantu wa hehi yakwe na wanduguze wekumanyaho mbui inu ati Zumbe kamfiiya mbazi muno, wakawa na kinyemi hamwe naye.
59 Mwana ekubuwaho msi wanane wakeza kumgwisa. Wakakunda kumwetanga Zakalia zina da tati yakwe.
60 Akini mami yakwe akamba, “Khivyo! Zina dakwe endaetangwe Yohana.”
61 Wakamwamba, “Khahana yoyose mwe kolwa dako mwe zina inga ido?”
62 Naho wakamwamba kwa ntangio ya mikono tati yakwe, wamanye mwana endaekigwe zina dani.
63 Zakalia akaombeza kibao cha kuandikiya, akaandika ivi, “Zina dakwe ni Yohana.” Wose wakahondomaa!
64 Ahoaho Zakalia akadaha kutamwiiya vituhu, naho akavoka kumtogoa Muungu.
65 Wantu wahehi yakwe wose wakaogoha muno, na mbui iyo ikaambazika kiya hantu mwe miima ya si ya Yudea.
66 Na wose wekusikiaho mbui iyo, wakamamakhanya mwe mioyo yao na kweuza, “Mwana uyu endaawe mntu yevii vihi?” Kwaajii udaho wa Zumbe neuwa hamwe naye.
Uwoni wa Zakalia
67 Zakalia tati yakwe da Yohana, akezewa na udaho wa Muye wa Muungu, naye akatamwiiya uwoni unu.
68 “Atogolwe Zumbe Muungu wa Isilaeli!
Kwaajii kawezea na kuwaohowa wantu wakwe.
69 Katekha mwohozi mwenye udaho,
Uvyaigwa wa Daudi mndima wakwe.
70 Katiikia kiaga aho kae, kwa sia ya waoni wang'azi,
71 Kamba endaatiohowe kulawa kwa wamasa wetu.
Na kulawa kwa wada wose wesaokutikunda.
72 Akagombeka endaawaonee mbazi wadaa wetu
Na kukumbuka diyagane dakwe ng'azi.
73 Kiaga ekumwekhacho Ibulahimu baba yetu.
74 Tioholwe mwe mikono ya wamasa wetu,
Tidahe kumgosoeya ndima kwesaho kuogoha.
75 Ili tiwe wazumizi kwa Muungu, na kuwa wantu wategeezao miagiiyo yakwe.
Misi yose ya ugima wetu.
76 Nawe mwanangu, wendawetangwe Muoni wa Muungu ekuwaye uko uwanga wa vintu vyose,
Wendaumuongwee Zumbe ukamuikie
Vitana sia yakwe.
77 Wendauwabiikie wantu kuwa wendawaoholwe
Kwa kuekewa mavigaviga yao.
78 Ukundiso wa Muungu na mbazi zakwe zating'azia inga zua diawiado kulawa uwanga.
79 Kwetu swie he kiza na kizui cha ufe, na ung'azi unu wendautumwikie na kutuongweeya mwe sia ya uivanisa.”
80 Yuda mwana neakuwa kimo na udaho wa muye. Akekaa he kiwawe adi ekweaviizavyo kwa wantu wa Isilaeli.